Ik kon het toch niet laten afgelopen week na de release van Jeffrey Epstein: Filthy rich afgelopen donderdag op Netflix. Ik begon er aan en kon natuurlijk niet meer stoppen. Vandaag stond er in de Volkskrant een recensie. Ik vond het ook oppervlakkig, te veel slachtoffers aan het woord en te weinig over de onderliggende structuur hoe het zo ver had kunnen komen. Al de machtige mensen om hem heen die waarschijnlijk schuldig zijn en er mee weg komen. Ik denk (en hoop) dat hier mee niet het laatste is gezegd over deze zaak. Denk aan prins Andrew van Engeland. Gelukkig zijn er altijd een paar dappere mensen die doorzetten en proberen voor de slachtoffers op te komen. De metoo beweging heeft een grote rol gespeeld en de uiteindelijke val van Epstein. Ik kreeg ook het idee dat deze documentaire is bedoel om Trump, de buurman van Epstein en regelmatig te zien in de documentaire, te beschadigen en de verkiezingen van november te beïnvloeden. De serie is trouwens gebaseerd op het boek van James Patterson, Filthy Rich uit 2017.

Ik moest tijdens het kijken regelmatig denken aan het boek van Nino Haratischwili, De kat en de generaal, dat ik tegelijkertijd aan het lezen was. Een interessant boek met boeiende thema’s. In dit boek, waarin de moord en verkrachting van een Tjetsjeens meisje door machtige Russische militairen, op het geweten van een omstander die niets deed, blijft drukken. Mensen met een geweten blijven geloven in het schuldgevoel van anderen, terwijl dat lang niet altijd het geval is. De generaal in het verhaal besluit na het incident net zo hard te worden als zijn omgeving en zijn geweten uit te schakelen. Hij weet dat hij het onderspit zal delven tegen nog machtiger mensen. Maar hij heeft niet gerekend op zijn jonge geliefde dochter die hem confronteert met zijn daden. Maar je komt er achter dat niet iedereen zich zijn daden uit het verleden blijft herinneren, maar het juist rechtvaardigen. Ik heb het boek uit en ben benieuwd hoe de generaal zijn verlossing (zijn dochter pleegde zelfmoord) zal weten te vinden.

Vandaag ga ik ook een nieuwe boek ophalen uit de bibliotheek, Herman Tjeenk Willink, Groter denken, kleiner doen. Ik zag Tjeenk Willink (voorzitter van de Eerste kamer en oud-vicepresident van de Raad van State) de afgelopen zondag in Buitenhof en was zo geboeid door zijn woorden. Ik had hem al eens eerder gezien op televisie om te pleiten voor een ander bestel, waarin de overheid moet stoppen als een bedrijf te opereren, maar veel meer op moet komen voor een sterke democratische rechtsstaat. Ik had na een paar dikke fictieboeken wel weer eens zin in een goed fictieboek. Vooral in deze corona-tijd zie je dat allerlei grondrechten worden ingeperkt. Je ziet het bijvoorbeeld aan de heftige discussies rondom Femke Halsema en de toegestane demonstratie op de dam. Stond zij in haar recht of moet het andere recht op bescherming van de gezondheid voor gaan. Volgens advocaat Geert-Jan Knoops was het tweede aan de orde.

Eindelijk kreeg ik het gereserveerde boek De avond is ongemak (wat een titel alleen al) van Marieke Lucas Rijneveld in handen. Door de lockdown was de bibliotheek een paar maanden gesloten dus moest ik lang wachten. Ik zag het interview van Rijneveld in M met Margriet van der Linden en was erg onder de indruk van het gemak waarmee ze over ongemakkelijke dingen sprak. Af en toe heb je van die boeken die je in een ruk uit leest. Wat een taalbeheersing wat een psychologisch inzicht in de mensen om haar heen. Het boek gaat over een gereformeerd boerengezin waarvan de oudste zoon verdrinkt tijdens een schaatspartij. De desintegratie van een gezin, de moeder eet niet meer, de nu oudste zoon krijgt een obsessie met de dood, de jongste dochter vlucht in een fantasiewereld en de hoofdpersoon besluit haar jas niet meer uit te doen. Als het gezin een paar jaar daarna ook nog getroffen wordt door MKZ en alle koeien geruimd moeten worden is de ontreddering compleet. Het is een hartverscheurend boek. En ik denk dat ik het in de toekomst meerder keren ga lezen.

Het boek werd recentelijk genomineerd voor de International Booker Price en daardoor ook meteen vertaald in twintig talen. Het lijkt me dat het een goede kans zal maken. Ik kreeg zelfs zin om de Bijbel te gaan lezen door het boek. De hoofdpersoon citeert regelmatig allerlei citaten die wel heel intrigerend zijn. Je krijgt toch al de indruk dat alle mensen die dagelijks met de Bijbel zijn opgevoed, zoals Maarten van het Hart, Jan Wolkers en recentelijk Franca Treur met Een dorsvloer vol confetti (over een boerengezin in Zeeland en de worsteling van de hoofdpersoon met het geloof) een enorme taalbeheersing mee krijgen. En al die bestsellers die over het leven op een boerderij gaan zoals Gebrand Bakker, Boven is het stil. Ik heb ze allemaal gelezen maar voor mij steekt Rijneveld er met kop en schouders boven uit omdat ze durft te schrijven over hele intieme dingen als ontluikende seksualiteit bij jonge kinderen. Als je als jong kind op een boerderij opgroeit met al die dieren krijg je dat natuurlijk met de paplepel ingegoten. Rijnveld raakt zulke diepe lagen van de mens aan dat ze terecht is genomineerd voor deze grote prijs.

Ik heb van de week voor het eerst weer eens boekenkisten uitgepakt want Dorcas gaat 2 juni weer open. We zullen niet aanwezig zijn tijdens de openingsuren op dinsdag en donderdag, maar maandag en woensdag de boeken sorteren en prijzen en in de winkel zetten. Voor mezelf had ik twee boeken meegenomen; Richard Covey’s The Seven habits of highly effective people en Elisabeth Jane Howard‘s Lichte jaren. Van het eerste boek had ik al van meerder mensen gehoord dat ze er iets aan hadden gehad en ik wilde er nu eindelijk wel eens een beetje in grasduinen. In het tweede boek was ik al eens begonnen maar had ik terzijde gelegd vanwege andere dringende boeken.

In een sterk betoog weet Covey met dit boek een aantal gewoontes voor te schotelen aan zijn lezers die in bijna alle aspecten van het leven bruikbaar zijn. Het boek biedt aanknopingspunten voor zowel persoonlijke groei als voor groei in interpersoonlijke relaties. Velen van ons zullen de logica achter deze gewoontes snel inzien, maar zullen ook moeten toegeven dat dit lang niet altijd toegepast wordt in het dagelijks leven (en ja dat is zeker zonde!). Ondanks dat er geen wetenschappelijke onderbouwing is voor de bruikbaarheid van deze gewoontes, is het voor een ieder goed te doen om de bruikbaarheid van deze gewoontes in het eigen leven te valideren. Daarnaast komt Covey met heldere metaforen, veel voorbeelden uit zijn eigen leven en mogelijke verbeterpunten voor elke gewoonte waardoor de stof gelijk gaat leven. Een boek met absoluut toegevoegde waarde voor ieder mens!

Achteraf begrijp ik niet waarom ik al niet veel eerder dit boek ter had heb genomen. De recensies zijn allemaal zo lovend dat je niet om dit boek heen kunt. Als bibliothecaris heb ik regelmatig boeken die ik heel lang negeerde toch maar eens gelezen omdat er steeds maar weer nieuwe drukken van verschenen, zoals bijvoorbeeld het boek van Eckhart Tolle, De kracht van het nu. Toen ik in een moeilijke fase van het leven zat heeft dat boek me enorm geholpen om niet steeds naar het verleden te kijken, niet te speculeren over alle rampen die nog zouden komen maar te leven van dag tot dag. Dat lijkt enorm simpel maar dat is het absoluut niet. Het boek zou zeker in deze moeilijke tijd heel nuttig zijn voor heel veel mensen die allemaal rampen op ons af zien komen.

Afgelopen weekend heb ik een interessante documentaire op Netflix gekeken over twee mensen die het leven nemen zoals het komt, maar op een later moment verschrikkelijk in de problemen komen. Door geldproblemen begint het jonge Joodse echtpaar Karen en Barry Mason een pornozaak voor homo’s, de Circus of Books. Je ziet Karen door de winkel lopen terwijl ze amper kan kijken naar de artikelen die ze zelf heeft ingeslagen. Als haar zoon later ook homofiel blijkt te zijn, kan Karen dat vanwege haar geloof maar moeilijk accepteren. Terwijl ze jarenlang veel homo’s bijstond, vooral tijden s de AIDS-epidemie, kan ze geen begrip opbrengen voor haar zoon. Maar ze draait bij en zet zich nu in voor de LHBT-gemeenschap die ze eigenlijk al dertig jaar steunde door de winkel Circus of Books. Wat trouwens niet een boekwinkel is maar een winkel die voornamelijk videos’s verkoopt. En die door de opkomst van internet steeds minder aftrek vinden. In 2017 sluit de winkel voorgoed zijn deuren. Ik moest tijdens het kijken weer denken aan mijn vader die nadat hij zijn hoedenzaak had opgeheven, in Zaandam een pand verhuurde aan een pornozaak! En dat in begin jaren zeventig. Nou, daar kon absoluut niet over gepraat worden. Vooral de rechtszaken tegen het echtpaar zijn interessant. De moraalridders die waarschijnlijk een pak boter op hun hoofd hebben. De Mason’s hebben het geluk dat er een machtswisseling komt door het presidentschap van Bill Clinton. Daardoor komt er ook een liberaler juridisch hooggerechtshof.

De ouders van filmmaker Rachel Mason runden vanaf de jaren tachtig twee populaire boekenwinkels annex gaypornovideotheken in Los Angeles. In de ontroerende documentaire Circus of Books illustreert ze hoe haar familiegeschiedenis nauw is verbonden met deze “centra van het homo-universum”.

Filmmaker Rachel Mason had tijdens haar jeugd geen idee wat haar ouders overdag uitspookten. Vader Barry en moeder Karen – een joods progressief echtpaar – werden eind jaren zeventig prompt distributeurs van Hustler, het pornografische tijdschrift waar uitgever en activist Larry Flynt groot mee werd. In 1982 werden Masons ouders de exploitanten van Circus of Books: twee boekenwinkels en fameuze cruiseplekken in Los Angeles, waar ze gayporno verhuurden. Later begon het echtpaar eveneens gayporno te produceren. Moederlief wijst verderop in de film naar een stapel VHS-tapes: “Dat zijn de video’s waardoor jij naar de universiteit kon.”

Op mijn lijstje van 100 beste boeken staat ook het boek van Wally Lamb, ik kwow this much is true, vertaald als Vergeef me. Een boek met heel veel thema’s (schizofrenie, acceptatie, zoektocht naar een vader) dat heel veel losmaakte bij veel lezers. Kijk maar eens naar alle reacties. Ik kom het nog steeds vaak tegen als ik de kisten met boeken moet verwerken en probeer het altijd aan iemand te slijten. In de VPRO-gids van deze week las ik dat het boek nu eindelijk verfilmd is door de regisseur Mark Ruffalo. Jammer genoeg komt hij uit op Videoland. Ik zou er bijna een abonnement op nemen om deze film te zien. Maar ik vind wel een manier of ik moet gewoon even wachten tot ik hem kan lenen in de bibliotheek.

Verder ga ik ook kijken naar Frank Lammers in de rol van Marx, ook een tip van de VPRO-gids. Deze voorstelling die niet door kon gaan vanwege Corona is nu te zien op de website hzt.nl/nieuws/…., de website van Het zuidelijk toneel. Deze voorstelling heeft alles te maken met de steeds maar groeiende kritiek op het neoliberalisme en de desastreuze gevolgen van het kapitalisme.

Als laatste tip in de gids, morgen is er een speciale aflevering van het programma De kennis van nu over virussen. Die ga ik toch bekijken, ondanks het feit dat ik was afgehaakt bij de serie Pandemic op Netflix. Ik denk dat ik gewoon was overvoerd door Coronanieuws. Toch wil ik af en toe wel wat dingen lezen of zien om op de hoogte te blijven, maar het gekrakeel van al die meningen schrikt me af en toe af. Je zoekt ook wat afleiding en wat anders dan de chaos om je heen. Dat heb ik het weekend gedaan met de serie Hollywood op Netflix. Alles in deze serie draait om de vraag of alles anders was gelopen als in de jaren veertig homo’s, vrouwen en zwarte mensen wel kansen hadden gehad. Ik heb vaak zitten glimlachen tijdens de serie. Het is visueel echt een feest maar toch uiteindelijk een sprookje. Maar dat is Hollywood altijd geweest. De serie is entertainment, maar wel van het hoogste niveau, een aanrader.

Ik ben altijd jaloers geweest op mijn moeder die ontzettend goed kon naaien, breien en borduren. Dat laatste deed ze trouwens bijna nooit want het kleren maken ging voor, borduren deed je voor de lol. Mijn vader was meer van de boeken en had letterlijk twee linker handen. De meeste kinderen hebben de onhandigheid van hun vader geërfd. Omdat ik de laatste tijd veel meer tijd heb en steeds meer lees kom ik erachter dat het ondoenlijk is meer dan een aantal uren per dag te lezen (ik heb vrienden die kunnen acht uur per dag lezen!!). Behalve kranten en tijdschriften die vaak al twee uur per dag vragen lees ik niet meer dan twee uur in boeken. Ik hoor het van veel mensen die graag meer zouden willen lezen, maar daar niet aan toe komen want te vermoeiend. In de zomer is dat niet zo erg want dan kan je lekker naar buiten, maar in de winter zal dat wel een probleem worden. Dus heb ik de laatste weken regelmatig gedacht….zal ik nou eindelijk eens beginnen met borduren. Vorige lees las ik in de krant een heel leuk stuk van Joyce Roodnat in de NRC, Kotsen met kruissteekjes. Daarin schrijft ze over het Tiny Prick Project van de Amerikaanse Diane Weyman. Ze begon met het borduren van de uitspraken van Trump op een borduurwerk. De eerste was ´I am a very stable genius’, geborduurd over een oud borduurwerk van haar grootmoeder. Dit werd opgepikt (ging viraal) en zijn honderden anderen ook bezig met het borduren van alle leugens op borduurwerken. Nu is het uitgegroeid tot een groepsproject.

Deze kunst werd opgepikt door #womensart, en er is nu een tentoonstelling. Een hele wand met allerlei borduurwerk met de meest krankzinnige uitspraken van Trump. Wat een prachtige manier om je frustraties van je af te ‘borduren’. Iedereen die dit ziet moet toch gaan nadenken over wat deze man te weeg heeft gebracht. Let vooral op de roze uitspraak links. Ik denk dat ik toch maar eens een poging ga doen om te borduren.

Maar ik blijf natuurlijk gewoon lekker lezen, want dat is toch mijn liefste hobby. Ik ben vergevorderd in Almudena Grandes, De patiënten van dokter Garcia, en verheug me nu al op Eugen Ruge, In tijden van afnemend licht. Een autobiografisch epos over drie generaties van een Duits-Russische familie tegen de achtergrond van de Duitse geschiedenis. Verder krijg ik morgen ook het boek van Nina Haratischwili, De kat en generaal. Een boek over de oorlog die Rusland uitvocht in Tsjetsjenie. Ik had van Nina Haratischwili al Het achte leven van Brida gelezen, vlak voordat ik vorig jaar (precies een jaar geleden) op vakantie ging naar Georgie. Op vakantie gaan zal er trouwens de komende tijd wel niet inzitten dus die boeken komen wel uit. Ik heb in drie jaar tijd na mijn pensioen zes reisjes gemaakt en dat zal waarschijnlijk nooit meer gebeuren, duurdere tickets, dichte grenzen…. onze jaarlijkse reis in november is ook niet zeker. Het blijven onzekere tijden.

Ik heb het weer altijd een leuk onderwerp gevonden om over te praten. Ik weet ook heel vaak van jaren geleden wat voor weer het was in bepaalde jaargetijden. Heb in een grijs verleden nog een jaar geografie gestudeerd, maar het was een te technische studie. Maar de interesse is wel altijd gebleven. Ik had in de bibliotheek een boek waar ik helemaal weg was van was, Jan Buisman, Duizend jaar weer, wind en water in de lage landen. Vanaf het jaar 763 kun je bijna op de dag nauwkeurig bekijken wat het weer was door research in alle bronnen die Jan Buisman kon vinden. Er zouden 8 delen verschijnen, maar de teller staat nu op zeven.

Toen de grote destructie begon in de bibliotheek na de fusie in 2008 van een aantal bibliotheek rond Alkmaar moest alles er aan geloven “want binnen 10 jaar gaat alles allemaal digitaal zijn”. Dat betekende ontmanteling van de muziekbibliotheek (bladmuziek), de wetboekencollectie, de kunstcollectie, de naslagcollectie en nog veel meer. Ik heb in die periode stad en land afgebeld om boeken te behoeden voor vernietiging. Dat lukte aardig voor de bladmuziek, maar voor andere collecties veel minder. Een boek waar ik spijt van heb dat ik het niet zelf heb gehouden is het boek van Jan Buisman. Het archief dat ik benaderde had het boek al in de collectie, uiteraard, en ik nam het mee en verkocht het aan een liefhebber op de rommelmarkt. Wist ik in ieder geval dat het niet de papiermolen in ging.

Recentelijk heb ik een boek op mijn verlanglijst gezet van Jenny Offill dat ik tegenkwam in een artikel van Joost de Vries in de Groene Amsterdammer. Het ging om het boek Weersverwachtingen. Daarin beantwoordt een bibliothecaresse brieven van ‘klimaatangstigen’ en ‘eindtijddenkers’.

In het artikel van Joost de Vries gaat het over klimaatcrisis en hoe dat grote onderwerp bijna geen rol speelt in romans. Amitav Ghosh besprak dat probleem in zijn essay The great derangment een jaar geleden, “..de klimaatcrisis is een crisis van de cultuur en dus van de verbeelding”. De paar boeken waar het klimaat een rol in speelt, de zogenaamde cli-fi, Margaret Atwood’s de MaddAddam-trilogie, Cormac McCarthy, The road, en Richard Powers, The overstory, gaan allemaal over het individu dat overleeft, terwijl Ghosh de klimaatcrisis ziet als een collectief probleem.

Het boek van Jenny Offill vangt volgens een recensent ‘iets essentieels in onze huidige gesteldheid, een soort pre-traumatische stress veroorzaakt door wat we weten en wat we niet weten’. Volgens de Vries is dit boek vooral een boek over het NU, ‘omdat het laat zien hoe moeilijk we ons het STRAKS kunnen voorstellen. Dat gebrek aan die verbeelding van de toekomst, zoals Ghosh al aanwees, is wat ons zo verlamt.’ En die oproep doet Ghosh in dit essay aan schrijvers, probeer het ondenkbare te denken want politici zullen dat niet doen. Ik kan bijna niet wachten om met het boek te beginnen. Ik kon het nog niet reserveren (sprinterboek?) en heb het daarom maar op mijn verlanglijstje gezet. Ik bedacht ineens ook dat Barbara Kingsolver waar ik een enorme fan van ben door haar boek De gifhouten bijbel, al in 2012 een cli-fi boek schreef, namelijk Vluchtgedrag. Op de site van Goodreads staan trouwens veel meer titels die misschien maar eens vertaald moeten worden. Het Nederlandse taalgebied komt er maar karig vanaf.

Max en Mischa uit, Client E. Busken uit en nu kan ik eindelijk aan het nieuwe boek van Almuneda Grandes, De patiënten van dokter Garcia, beginnen. Grandes is specialist in het reconstrueren van de wonden die de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) nog steeds speelt in het huidige Spanje. Zij schreef al eerder, De vijand van mijn vader en Ijzig hart, twee delen uit een serie van zes die Grandes voor ogen stonden. Omdat ik toch al door mijn studie Spaans redelijk wat af weet van de Spaansen geschiedenis zijn de boeken van Grandes altijd interessant omdat ze zo gedetailleerd zijn in de menselijke drama’s van de grote lijnen van de geschiedenis. Dit boek is ook weer lekker dik (ruim 800 pagina’s) dus we kunnen weer een paar weken vooruit.

Ik heb ook al weer een nieuw boek op mijn lijstje gezet uit de NRC boekenbijlage van Violet Moller. De zeven steden, een reis door duizend jaar geschiedenis: hoe ideeën uit de oudheid ons bereikten.

Violet Moller schetst de afgelegde route, langs zeven steden en over een periode van meer dan duizend jaar. We worden meegenomen naar het zesdeeeuwse Alexandrië en het negende-eeuwse Bagdad, naar het islamitische Cordoba en het katholieke Toledo, naar Salerno’s middeleeuwse medische school en Palermo, de hoofdstad van Sicilië met een levendige mix van culturen, en uiteindelijk naar Venetië, waar de drukpersen geometrie mogelijk maakten en zorgden dat de enorme hoeveelheid geschriften over het sterrenstelsel en de geneeskunde nog beter konden worden verspreid. Haar duizelingwekkende reisverslag geeft een genuanceerd en dynamisch beeld vanons gemeenschappelijke intellectuele erfgoed.

Binnenkort krijg ik ook het nieuwe boek van Nina Haratischwili, De kat en de generaal van mijn zus.

Ik had deze week weer een heel stapeltje briefjes verzameld. Een selectie. In de NRC-boekenbijlage kwam ik een boek tegen van de psychoanalyticus Adam Phillips Attention Seeking. Een paar zinnen in de recensie troffen me;.. ..ik denk dat we allemaal gestoord worden van het kapitalisme… en de definitie van het kapitalisme, je moet steeds slimmer worden in het uitbuiten van andere mensen. Dit lijkt me een boek voor alle beleidsmakers die nu beslissingen moeten nemen over de reset van de economie waar velen naar snakken.

Een ander interessant boek werd besproken in De groene Amsterdammer, in een artikel van de schrijver Joost de Vries over boeken die het niets doen als onderwerp hebben. De Japanse klassieker uit de14e eeuw van Yoshido Kenko, De kunst van het nietsdoen, met 243 losse lemma’s, zou ik graag eens lezen. Een uitspraak uit het artikel sprak me bijzonder aan: Niets bindt me nog aan het aardse. Het enige dat me niet loslaat is de aanblik van de lucht. Dat lijkt me een uitspraak die voor heel veel mensen opgaat. Hij gaat denk ik (of zal opgaan) op een bepaalde manier zeker op voor mezelf. Ik heb de afgelopen weken zo genoten van de prachtige bomen in bloei tegen een strakblauwe hemel. En dat geldt voor veel mensen.

In de lijst van boeken over pandemieën kan het boek van Emily St.John Mandel, Station Elf, toegevoegd worden. Dit boek stond in VPRO-gids, aanbevolen boeken.

Een ander Japans boek zet ik ook op mijn verlanglijst. De recensie stond in de NRC van 13 maart en is van Junpei Gomikawa, Menselijke voorwaarden. Een boek over de strijd tussen Japan en Rusland in WO2 In Mantsjoerije. De pacifistische hoofdpersoon verandert door omstandigheden in een brute killer.

Verder ben ik nu al een paar weken bezig in Max, Mischa en het tet-offensief, van Johan Harstad. Een fantastisch boek dat voor mij niet dik genoeg kan zijn (1200 pagina’s). Ik ga zeker zijn debuutboek Buzz Aldrin, waar ben je gebleven lezen.

Buzz Aldrin, waar ben je gebleven? gaat over onzichtbaarheid en de houdbaarheid van liefde, met het landschap van de Faeröer-eilanden als surrealistisch decor. Een boek dat je niet meer loslaat en dat je met zo veel mogelijk mensen wilt delen.

“Pakt je vanaf de eerste regel bij de lurven. Een hartveroverend avontuur, met een reusachtige verteller.’ Het Parool
“Zo liefdevol, zo lyrisch en humoristisch, zo taalgevoelig en coherent. In één woord perfect.’ Het Financieele Dagblad

Ik ben de afgelopen al diverse titels tegengekomen die massaal worden gelezen in deze coronacrisis, Camus, Saramago, Boccaccio. Ik zou er nog een paar titels aan toe willen voegen. Bijvoorbeeld Dino Buzatti, De komst van de tartaren. Een absurdistisch boek over de zinloosheid en doelloosheid van het leven.

Heeft een mens de moed om zelf zijn leven te bepalen?
De jonge luitenant Giovanni Drogo krijgt zijn eerste standplaats bij een garnizoen in een fort hoog in de bergen. Zijn leven ligt nog voor hem, een schitterende militaire carrière lonkt. Drogo raakt in de ban van het eentonige leven in het fort, dat uitkijkt op een uitgestrekte woestijn. Vandaaruit zullen de Tartaren hun aanval inzetten, is de verwachting. Maar komen ze ook?
Buzzati’s beschrijvingen van de vesting en het onherbergzame gebied zorgen voor een sprookjesachtige sfeer, die gaandeweg beklemmend wordt. Het leven in het fort staat voor het leven zelf, dat gebouwd is op wachten op het onbekende, op de illusie dat het leven een wezenlijk doel en dat de mens ooit zal ontsnappen aan de sleur en de routine die hem hebben betoverd.

Ik heb de me afgelopen weken even afgesloten van het bombardement van de coronacrisis met het boek dat ik vorige week dat ik vorige week in huis heb gehaald, Johan Harstad, Max, Mischa & het tet-offensief. Ik ben nu al blij dat het 1200 pagina’s heeft, wat een geweldig rijk boek. Ik begrijp Cajot, de Belgische boeihandelaar wel als hij zegt dat hij het boek niet wil uitlezen, want dan moet hij afscheid nemen van de hoofdpersoon. Die hoofdpersoon zal uiteindelijk toneelregisseur worden. Als puber sluit hij zich aan bij het schooltoneel en zijn eerste grote rol is de hoofdpersoon Berenger, in het stuk Le rhinoceros van Eugene Ionesco. Een toneelstuk over individualiteit tegenover groepsdruk. Iedereen wordt verblind door de kracht en schoonheid van de neushoorn (symbool voor het fascisme in Duitsland) en wordt uiteindelijk een neushoorn, behalve Berenger. Ik kreeg weer beelden van mijn inspirerende Franse lerares die dit stuk behandelde. Ik vond het het heel inspireren en ben dat stuk nooit vergeten. Toen ik jaren later een agressietraining volgde op mijn werk moest ik doodstil blijven staan als een acteur vlak voor mijn gezicht me uit begon te maken voor alles wat mooi en lelijk is. Ik vond dat toen te ver gaan en duwde hem weg en begon hem op zijn nummer te zetten. Alle andere collega’s bleven doodstil staan. Ik had het niet goed gedaan volgens de docent, er was maar een collega die toen voor me op kwam en het een veel natuurlijker reactie vond. In het boek van Harstad krijgt Max de hoofdrol van Berenger omdat hij een onzinnige oefening van de regisseur om dagenlang als een dier rond te kruipen weigert op te volgen.