Op Hemelvaartsdag, donderdag 30 mei 2019, ben ik op 67-jarige leeftijd wees geworden. En met mij de andere zeven kinderen, waarvan de oudste op bijna 75-jarige leeftijd, een onnatuurlijke situatie. Mijn moeder zou volgende maand, 20 juli, 104 worden. De dokter had van de winter nog gezegd dat ze zo gezond was dat het nog wel even kon duren voordat ze dood zou gaan. Ze was ondertussen bijna volledig blind en doof, terwijl haar geest ongebroken was, en ze wilde heel graag sterven. Vorig jaar mei heeft ze ook een poging gedaan om te versterven, maar dat mislukte, want na vier dagen ging ze weer eten en drinken. We hebben haar toen overgebracht naar verzorgingshuis Saenden aan de overkant van haar aanleunwoning, maar daar voelde ze zich erg ongelukkig. De eerste drie maanden was ze heel blij met alle aandacht en verzorging, maar toen ze werd weggestopt op de bovenste verdieping, helemaal in de hoek en ze wegkwijnde heeft ze besloten dat ze dood wilde. De Nederlandse vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde heeft in de serie Keuzes voor het levenseinde een aantal brochures uitgebracht. Stoppen met eten en drinken gaat over versterven.

Ik kwam nog een ander boek tegen over versterven van Willemien Lenstra, Mevrouw wil versterven!, verhalen uit het hopice. We hoorden op de dag dat ze stierf dat ze al meerdere pogingen had gedaan zonder dat wij dat wisten. Het blijkt behoorlijk moeilijk om dat proces te doorlopen. Mijn moeder heeft er uiteindelijk tien dagen over gedaan. Ze vroeg toch steeds weer om wat water. Met slaapmedicatie en ten slotte een injectie met morfine kon ze inslapen. Het was dagenlang een akelig gezicht om haar te zien. Ze raakte na tien dagen in een coma, waarop de huisarts werd geraadpleegd en die besloot tot hulp met morfine. Ik moest ook denken aan het boek van Arnon Grunberg, Moedervlekken, waarin de lippen van zijn moeder werden bevochtigd met aardbeien voordat ze stierf. Ook Uitweg, een waardig levenseinde in eigen hand van Boudewijn Chabot en Stella Braam bespreekt deze manier van sterven

. In deze vijfde herziene editie van Uitweg is naast stoppen met eten en drinken of het innemen van een dodelijke combinatie van medicijnen ook een nieuwe methode voor zelfeuthanasie
Sinds de verschijning in februari 2010 heeft Uitweg voor een aardverschuiving gezorgd. Waar hulp bij zelfdoding voorheen onbespreekbaar was, is het volgens artsenorganisatie KNMG artsen nu toegestaan om (als euthanasie niet mogelijk is) de in dit boek behandelde methoden ter sprake te brengen bij patiënten met een doodswens.

We hadden gisteren een mooie afscheidsmis in de kapel van Saenden, waar ze wekelijks, twaalf jaar lang, twee keer naar toe ging. Daarna zijn we naar het Crematorium en uitvaartcentrum van Zaanstad gegaan als afsluiting. Ik heb daar ook gesproken en hield het ook niet droog, ondanks dat ik ook heel erg opgelucht ben dat haar strijd nu afgelopen is. Ze had haar dood niet beter kunnen plannen, mijn zuster sinds een maand terug uit India, twee kinderen die op het punt staan op vakantie te gaan. Ik zei het nog in de speech, ze gunde zichzelf weinig tot niets en een ander alles. Er breekt een nieuwe tijd aan, we zijn eindelijk een generatie opgeschoven. Ik zal haar vast missen, maar ik voel me ook bevrijd van de zorgen om haar zoals ze daar maar eindeloos zat te wachten op wat afleiding. Overmorgen ga ik naar Georgie, dus ik heb nog twee dagen om me mentaal voor te bereiden en de hectische week van me af te schudden. Dat zal vast lukken. Pas over twee weken zal ik weer een blog posten.

7 Februari 2019 schreef ik mijn laatste blog over adoptie en over het interview dat in het NHD zou verschijnen. Dat interview komt morgen 1 maart in de krant. Afgelopen maand ben ik 10 dagen naar Kenia geweest met mijn oudste zoon. Het was een hele bijzondere ervaring. Dat ik trouwens Kenia had gekozen had verschillende redenen. Ten eerste gaat mijn collega Pieter vaak naar Kenia voor projecten die door de ontwikkelingsorganisatie KOOK waar ik voor werk worden uitgevoerd. Ten tweede was het een van de goedkoopste opties bij Kras (terwijl het ook nu de duurste vakantie is geweest van alle vakanties die ik heb gedaan). Ten derde is het ook wat dichter bij dan Zuid-Afrika, maar toch nog zo’n acht uur vliegen, wat voor een korte vakantie echt het maximum is. Kenia is heet en droog in februari, het regenseizoen (maart-mei lange regens, juni-juli korte regens) maar daardoor wel een stuk rustiger dan in het hoogseizoen. De Severin sea lodge en de Severin Safari lodge waren werkelijk prachtig, het eten goed tot zeer goed, maar de drankjes waren heeeel duur (ze eten je arm en drinken je rijk). We hebben twee dagen een taxi gehuurd en zijn eerst naar het Noorden gereden om de Gedi ruïnes te bekijken en naar het Zuiden om een zee-safari te doen. Ik ben heel erg geschrokken van de staat van het koraal als ik dat vergelijk met vijftien jaar geleden in de Rode Zee.

Er waren nogal wat zaken die heel storend waren tijdens de vakantie. Zodra je een stap buiten de lodge zet wordt je onmiddellijk aangesproken door jonge mannen. Ik had een gesprek met een in mijn ogen oprechte jonge man, dat ik wel verhelderend vond. Hij vroeg me of de mensen van de lodge ons op het hart drukte niet met ze in zee te gaan omdat zij “bad people” waren. Dat klopte. Hij schamperde dat al het geld van het toerisme verdiend wordt door de grote maatschappijen. Zij als locals probeerde net als iedereen een beetje bij te verdienen door bijvoorbeeld een dhow-safari aan te bieden. Dat leek me een plausibel verhaal. De corruptie is heel groot in Kenia en er is maar een hele kleine elite groep die heel rijk is, amper een middenklasse, terwijl de rest van de bevolking het maar moet zien te rooien met bijna niets. De armoede sloeg je ook bij wijze van spreken in het gezicht zodra we van het vliegveld naar onze compound reden. Je hebt van Mombassa naar het noorden een strip van allemaal prachtige resorts waar wij als rijke toeristen worden omringd door enorm veel personeel, terwijl achter de strip de armoede zichtbaar is. Je voelt je er toch niet helemaal lekker bij, terwijl je weet dat het land ook baat heeft bij het toerisme. De criminaliteit schijnt in Nairobi veel erger te zijn dan aan de kust en daar hebben we ook geen echte nare dingen van gehoord of meegemaakt. De hele kust is trouwens islamitisch, terwijl het binnenland christelijk is. Vlak voordat wij vertrokken was en nog een terreuraanslag in Nairobi in een sjiek hotel waarbij veel doden vielen. Maar er was geen negatief reisadvies dus ik heb me geen zorgen gemaakt. De groet verrassing was trouwens dat ook een arm land als Kenia heeft veel doet om het milieu te beschermen. Zo zijn ze heel fanatiek met het bestrijden van plastic (te zien in de documentaire Ik, plastic, en ook de bescherming van fauna en flora zijn heel intensief met rangers die constant stropers te vlug af te zijn.

En nog even over de echte safari. We hebben maar twee dieren van de big 5 gezien (olifant, buffel,), neushoorns ziet niemand meer omdat ze beschermd worden in speciale gebieden, luipaarden en leeuwen hebben we ook niet gezien. Maar we hebben veel prachtige dieren wel gezien en een heus gevecht gehoord in de nacht tussen een leeuw en een groep hyena’s. Het was zo vlak bij onze tent dat mijn hart in mijn keel klopte. Een bijzondere ervaring. De Masai bewaker die s’nachts de lodge bewaakte vertelde mij er over, want ik kon in het donker te weinig zien om te zeggen wie er nou met wie aan het vechten was. De drinkplaats van de dieren was pal voor onze lodge zodat we vanuit ons ontbijt heel wat dieren voorbij hebben zien trekken. Wat wel een nadeel is van een safari is dat je letterlijk geen stap buiten de lodge en de auto kan zetten. Je zit opgesloten en kunt niet eens lekker een wandelingetje maken. Game-drives zijn twee keer drie per dag, meestal van 7 tot 10 uur en van 3 tot 6 uur. De rest van de tijd luier je wat en springt eens in het zwembadje wat alle lodges hebben.Wel heerlijk trouwens.We mochten een keer de auto uit en een rondje maken met een bewapende gids in Mzima Springs, die gids vertelde dat er vorig jaar een Japanse toerist was omgekomen die een selfie maakt met een nijlpaard. Hoe dom kan je zijn.

Mijn volgende reis wordt waarschijnlijk in juni naar Georgie en Armenie, kijk er nu al naar uit…..

Sander Dekker, Minister van Rechtsbescherming heeft 18 januari de beslissing genomen een groot onderzoek te laten doen naar de gang van zaken rondom adoptie tussen de jaren 50 en 80. Dat soort berichten volg ik natuurlijk als afstandsmoeder met grote interesse, maar ik moest er ineens goed over nadenken wat ik daarvan vond toen ik werd opgebeld door het Noord-Hollands Dagblad voor een interview. Klopte het dat ik destijds onder druk werd gezet om mijn kind af te staan. Ja absoluut! Ik mocht mijn kind houden, maar dan moest ik verhuizen naar Limburg, naar een huis voor “gevallen vrouwen”, ver weg van mijn familie. Dat kun je van een meisje van 15 niet vragen. Ook in de gesprekken die mijn ouders met maatschappelijk werk voerden werd druk uitgeoefend om het kind af te staan. Mijn moeder wilde dolgraag het kind houden als zogenaamd ‘nakomertje’ (mijn moeder was toen 51 jaar), zodat ik later als ik wat ouder was zelf voor het kind kon gaan zorgen. Ik weet dat er voor deze constructie ook regelmatig werd gekomen (met soms rampzalige gevolgen), maar mijn vader heeft zich daar tegen verzet. Een hoedenbedrijf dat op een faillissement afstevende, andere probleemkinderen binnen het gezin en dan weer een kleintje er bij was waarschijnlijk meer dan hij kon opbrengen.

De organisatie De Nederlandse afstandsmoeders van Will van Sebille doet veel voor vrouwen die door de gedwongen afstand getraumatiseerd raakten. Ondanks dat ik er zelf redelijk goed door heen ben gekomen, vind ik het onderzoek een mooi begin van erkenning voor alle vrouwen die er niet zo open over durfden zijn en daardoor in hun latere leven nog weer extra in de problemen kwamen. Het volgende stukje komt van een site….

Will van Sebille, zelf ‘afstandsmoeder’, is voorzitter van de stichting De Nederlandse Afstandsmoeder. Ze sprak met honderden moeders die hun baby direct na de geboorte moesten afstaan. “Wij hebben meerdere oproepen gedaan om met afstandsmoeders in contact te komen, maar dat is ontzettend lastig, Er rust nog een enorm taboe op”, zegt ze. “Er zijn vrouwen die zich na dertig jaar zwijgen bij ons melden. Zij vertellen dat zij al die jaren hun verhaal geheim hebben gehouden en er niet over durfden te praten. Zelfs niet met hun eigen gezin of hun eigen man. Dit uit schaamte of schuldgevoel.

Vanmorgen heeft Marjolein Elfring van het Noordhollands Dagblad een interview met mijafgenomen dat binnenkort in de krant verschijnt. Toen ik destijds mijn boek Tijd van onschuld publiceerde zei mijn jonge uitgever dat mijn boek een time-seller zou worden. Dat betekende dat het boek heel lang doorverkocht zou worden omdat het een universeel thema beschrijft dat elke keer weer opduikt, het onder dwang af laten staan van kinderen van kwetsbare meisjes. Het gebeurde ook heel vaak in totalitaire staten (Argentinië met zijn Dwaze moeders, het Franco-regime in Spanje). Mijn uitgever heeft gelijk gekregen, vorig jaar april was mijn laatste lezing en ik dacht dat ik het hoofdstuk nu eindelijk af zou kunnen sluiten, maar dan komt er toch ineens weer vanuit een andere hoek interesse voor dit thema. Dat is mooi. Deze zomer komt er ook van regeringswege een conferentie over dit thema. Misschien moet ik me daar toch maar eens voor opgeven. Je denkt dat je het hebt afgesloten, maar misschien kan je nog een steun zijn voor andere vrouwen die het proces van openheid nog moeten gaan.

In de nieuwe Groene Amsterdammer lees ik in een artikel van Leen Vervaeke dat de handelsoorlog tussen Amerika draait om iets heel anders dan handelstekorten, het draait om patenten, broncodes en computerchips, en om de vraag wie de technologie van de toekomst controleert. China droomt er van om met artificiële intelligentie en 5G een volledig gedigitaliseerde industrie uit te bouwen waarin zelflerende computers autonoom bestellingen plaatsen, produceren en distribueren. China loopt technisch nog op veel fronten achter maar dat zal in de toekomst ingelopen worden.

In Amerika strijdt het hightechbedrijf Qualcomm (dominant in 4G/technologie) met het Chinese Huawei om dominantie in 5G-technologie. Een overnamebod op dit bedrijf door Huawei werd per presidentieel decreet geblokkeerd. Huawei heeft 5G-projecten lopen in heel Europa, ook in Nederland, maar wordt geweerd door Amerikaanse telecom-providers. Huawei investeerde afgelopen jaren miljarden in 5G, in de hightechwereld de heilige graal, vanwege de voorwaarde voor zelfrijdende auto´s, zelflerende machines en een volledig gedigitaliseerde economie. Huawei is populair in Europa vanwege de lage kosten van de apparatuur, maar Amerika waarschuwt voor de Chinese overheid die controle heeft over Huawei en dus via achterdeurtjes cyberspionage of -aanvallen kan uitvoeren. De VS snijden China af van cruciale technologie en dus zal er een fragmentatie komen van de mondiale aanvoerketens in de technologiesector. Vervaeke noemt deze ontkoppeling van aanvoerketens en afzetmarkten een technologische Koude Oorlog. Wie gaat er winnen?

Door de verstrengeling van de economieën zal ontkoppeling beide partijen treffen. Qualcomm haalt 60% van zijn omzet uit China, Apple heeft 350 toeleveranciers in China. Nadat de laatste dertig jaar alles is verplaatst naar China moeten ze dat land nu weer verlaten.Wie gaat nu het 5G-netwerk uitbouwen als Huawei uitgesloten wordt? De bedrijven moeten meer gaan betalen voor mindere kwaliteit. De kenners zeggen dat China nu extra gemotiveerd zullen worden om de technologische achterstand in te halen. In 2015 lanceerde de Chinese overheid het ambitieuze plan “Made in China 202”. Bedoeling was dat Chinese bedrijven tegen 2025 in tien techdomeinen de binnenlandse markt zouden domineren; van artificiële intelligentie tot ruimtevaart, van elektrische auto’s tot biotechnologie, gesteund met staatssubsidies, een doorn in het oog van Amerika met zijn vrije markt. Trump bouwde vervolgens met verschillende wetten een muur rond de Amerikaanse technologie. Het zal blijken in de toekomst dat het waarschijnlijk allemaal niet heeft geholpen. Als ik 100 jaar word maak ik het allemaal nog mee.

Maar nog even ten overvloede, nergens wordt over de gezondheidsrisico’s gesproken. Het komt gewoon op ons af, of we het willen of niet, want in China is er geen democratie die de macht beteugeld. Dat maakt het zo eng.