Over vijf weken zit ik in het vliegtuig naar Uzbekistan. Een paar maanden geleden las ik het boek van Peter Frankopan over de Zijderoutes, maar dat boek waaierde te veel uit over de hele regio om me voor te bereiden op de reis. Ik ga nu inzoomen op het land zelf. Ik ben gisteren begonnen in het boek Uzbekistan; Heirs to the Silk Road  (1997) van Johannes Kalter en Margareta Pavaloi.  Verder staan op de leeslijst voor de komende weken. De grote Dictator tour van Marten Blankesteijn, Sovjetistan van Erika Fatland, In Centraal Azië van Linda Otter, en de Lonely Planet gids  Central Asia (voor het laatst uitgegeven in 2011!!). Ik heb al een beetje zitten grasduinen in recensies van deze boeken en uit alles blijkt dat je absoluut niet op eigen houtje naar dit land moet gaan omdat corruptie, bureaucratie, criminaliteit en onduidelijke regelgeving de reis tot een ware beproeving kunnen maken. In het voorwoord van onderstaand boek lees ik dat de eerste president Karimov (overleden in 2016) hoopte dat met dit boek Uzbekistan weer op de kaart zou komen staan van toeristen. Volgens de jongeman die me te woord staan bij Djoser is dit een van de mooiste reizen die Djoser aanbiedt. En dat zal niet lang meer duren volgens hem, want de Chinezen gaan dit land volgens hem ontdekken en overnemen qua toeristische attracties. De voorpret kan beginnen.

.

Gisteren, op een regenachtige tweede Paasdag, ben ik begonnen aan de tweede rond in het opruimen van mijn huis. Vorig jaar durfde ik er nog niet aan, maar nu moet de Spaanse collectie er aan geloven. Ik heb er mee lopen leuren in bibliotheken en op websites, maar niemand wilde ze hebben. Ik heb nu alle werken van de Spaanse filosoof Jose Ortega Y Gasset naar de kringloop gebracht, behalve een boek, Mision del bibliothecario (1935).

Montaigne indachtig begon ik er hap snap in te lezen en wist ineens weer waarom ik na mijn studie Spaans toch weer ging werken als bibliothecaris, toen de gelegenheid zich voordeed. Het boek behandeld eerst op een filosofische, existentialistische manier de keuzes die mensen in hun persoonlijke leven moeten maken (libertad individual) en dat ze daarna op zoek moeten gaan naar de keuzes in relatie tot de rest van de wereld (necesidad social).  Je moet op zoek gaan naar dat wat je het meeste aantrekt, je roeping (vocacion). Het tweede deel behandeld de geschiedenis van het vak van de oudheid tot de moderne tijd.  Bijvoorbeeld een van de belangrijkste aspecten van het vak nu, het selecteren van boeken in het enorme aanbod.

Ik moet even denken aan een artikel van vorige week in de  Volkskrant van 30 maart. In Qatar staat sinds kort een monumentale bibliotheek van Rem Koolhaas. De heersende familie Al Thani, die het land regeert, vond het tijd voor volksverheffing in een land waar niet gelezen wordt. In de bibliotheek staan naast de Arabische klassieken, veelal Engelstalige boeken, omdat het aanbod in die taal veel groter is. De eerste boeken werden in Qatar in 1959 gedrukt, omdat hier een orale traditie heerste!! De islamitische geestelijken vertrouwden alleen met de hand gekopieerde teksten. Volgens sommige historici heeft de afwijzing van de drukpers ertoe geleid dat de Arabische wereld haar kennismonopolie kwijtraakte aan Europa (zie mijn blog over Peter Frankopan). Volgens Robert D. Kaplan die recentelijk het boek De terugkeer van de wereld van Marco Polo schreef, gaan die landen hun macht weer terug veroveren.

Zou dat nou komen omdat wij massaal onze boeken wegdoen? De bibliotheek van Alexandrië die de collectie van het Tropenmuseum overneemt omdat deze anders in de vuilnisbak terecht komen? Dat geeft toch wel te denken. En ook het feit dat wij hier steeds meer boeken lezen voor recreatieve doeleinden en niet om te leren nadenken. Daar besteedt Ortega het derde deel van zijn boek aan.  Plato zei het al, boeken moeten aanzetten tot nadenken (cuando se lee mucho y se piensa poco, el libro es un instrumento terriblemente eficaz para la falsificacion de la vida humana: als je veel leest en weinig nadenkt, is een boek een heel efficiënt middel om het menselijk leven te falsificeren). Ook niet onvermeld moet blijven dat we denken dat alles wel op internet te vinden is. Dat hebben ze in Qatar een andere mening over.

Ik heb ze vaak gesproken in de bibliotheek, de aanhangers van de Bhagwan beweging en de boeken worden nog steeds gelezen. Ik weet via via (rationele mensen) dat een blinde vrouw naar Puna in India (waar de originele ashram stond) ging om aan de voeten van Sri Rajneesh te zitten en dat er vlinders vanuit zijn handen opvlogen en dat deze vrouw jarenlang veel beter kon zien. Maar ik weet er verder eigenlijk niet zo veel van. Ik las gisteren in de Volkskrant dat er een nieuwe originele Netflix serie was over de Bhagwan met de titel Wild, Wild Country. Kwaliteit verzekerd als het een originele Netflix serie is, dus ik sloeg Annihilation (zie vorige blog)  over om aan deze serie te beginnen.

In het artikel staat dat het een epos is over een mislukte utopie, een ongelooflijke geschiedenis, een verbijsterend drama, over het ontsporen van mensen die de macht krijgen over anderen. Alle hoofdrolspelers van die tijd komen aan het woord (er is heel veel archiefmateriaal) en dat maakt deze documentaire in zes delen uniek. Regelmatig betrap je jezelf op het feit dat je iemand gelijk gaat geven die geen gelijk mag/kan hebben.  Wat te denken van het beleid om 6000 daklozen die werden aangevoerd om de macht in de staat Oregon over te nemen door middel van hun stemmen. Die vervolgens massaal werden gedrogeerd met Haldol omdat er chaos ontstond in de ranch (er zaten veel verwarde mensen en alcoholisten tussen). Maar het gaat ook vooral over de Bill of Rights, de vrijheden die de Amerikaanse grondwet garandeert. Er wordt je nergens een mening opgedrongen. net als je denkt ja, dat is redelijk, komt er iemand tegenover te staan die het tegenovergestelde beweet wat net zo redelijk is.  Volgens Mark Moorman, de serie van het jaar. Ik moet hem gelijk geven.

Het regent, ik heb geen afspraken, ik denk dat ik direct door ga (overdag Netflix kijken is nog steeds taboe).

Gisteren zag ik de film Phantom Thread, ga er maar niet heen. De film kreeg steeds betere recensies dus ik wilde hem per se zien. Vreemde film , niet goed uitgewerkt, onnavolgbare handelingen en personages. Nee, ik heb meer zin in de nieuwe serie op Netflix, Annihilation. Gebaseerd op de Southern reach-trilogie (Annihilation, Authority en Acceptance) van Jeff VanderMeers. de serie moet zo vreemd zijn dat niemand er zijn vingers aan wilde branden. De hoofdpersoon (Natalie Portman)  bestempelt het verhaal waarin ze zich bevindt als ‘onzin’. Het schijnt ontregelende cinema te zijn, een nachtmerrieachtige vertelling over onze plaats op een snel veranderende wereld.

De roman van VanderMeers is de eerste roman over het Antropoceen, het “tijdperk van de mens”, waarin wij de heerschappij  over alles kwijtraken.  Het script is van de Brit Alex Garland, die in zijn laatste drie films de ‘nieuwe mens’als onzekere hoofdfiguur neemt, zoals Never let me go (Kazuo Ishigur over klonen en orgaantransplantaties) , Dredd en Ex machina (hoofdpersoon wordt verliefd op een robot). Hij zegt erover, ‘in de film gaan we van suburbia naar de psychedelica in een spiraalvorm waarin het bekende progressief raadselachtig wordt’. Bent u er nog?

Nou ja, eerste maar eens beginnen en kijken of ik er door gegrepen word. Al die beangstigende dingen die om je heen gebeuren, je wilt het toch een beetje begrijpen. Er schijnt houvast te zijn in de vorm van bioloog Lena, die rouwt om haar omgekomen man in gebied X. Als hij later springlevend weer tevoorschijn komt weet ze dat er iets niet klopt. Ze gaat vervolgens op voorspraak van Southern reach-organisatie naar gebied X om antwoorden op vragen te zoeken. De filosoof-profeet van het Antropoceen Timothy Morton, schrijver van Dark Ecology, zegt dat we er ons bij neer moeten leggen dart de aardse ecology er een wordt zonder natuur en dat de plaats van de mens hierin miniem zal zijn.

PS Er is een interview in de Los Angeles Book Review van Timothy Morton met VanderMeer over deze film en deze thematiek. Lezen!!.

Ik keek net naar DWDD waar het maandelijkse boekenpanel hun boeken bespraken. Daar kwam ineens Jan Kalman Stefansson voorbij. Ik las ooit zijn trilogie, Hemel en hel, Het verdriet van de engelen en Het hart van de mens. Ik las eerste het eerste deel en pas later de andere twee delen en daar had ik spijt van. Ik ga ooit, als ik wat langer de tijd heb, het liefst in een lange koude winter, de drie delen achter elkaar lezen. Ik heb nog nooit zo’n bijzonder boek gelezen. Ik ga binnenkort nog wel wat lijsten maken; van die boeken die mijn leven hebben veranderd, maar ook een lijst met de mooiste boeken of de meest bijzondere boeken, of de boeken waar ik om gehuild heb (zijn er niet zoveel).

Van zijn boeken raak je echt in een roes, ze  kunnen je helemaal  losweken uit je eigen wereld. Ik had dezelfde ervaring met het boek Sneeuw van Orhan Pamuk. Misschien moet dat een criterium zijn voor een lijstje, boeken waardoor je alles om je heen vergeet en mee gaat in de wereld van de schrijver, in het geval van Jon Kalma, het IJsland van rond 1900 als ik me niet vergis. Een keiharde wereld waarin de mensen op elkaar aangewezen zijn om te overleven. Er staan heel veel poëtische bespiegelingen in en filosofische gedachten. Een naamloze jongen is de hoofdpersoon. Het is een heel bijzonder boek. En nu is er dan Zomerlicht, en dan komt de nacht. Die moet ik natuurlijk ook lezen, maar dat komt nog wel.

Wat ik niet heb vermeld is dat ik de afgelopen week (ik had denk ik te veel gelezen) de eerste serie van de nieuwe Fargo heb gekeken. Ik had de originele film uit 1996 gezien en had die nog wel op mijn netvlies staan. De nieuwe serie is een origineel van Netflix (van de gebroeders Coen) en ook weer gebaseerd op een waargebeurde moord. Heel veel humor en kneuterigheid afgewisseld met keiharde actie. “In wezen gaat het er in Fargo altijd om wat mensen bereid zijn te doen voor geld”. Heel veel dus. Heerlijk om naar te kijken. En er is een overeenkomst met de boeken die ik boven besprak, alles speelt zich af in de ijzige kou. Kan ik nog even lekker vooruit, want er zijn nog twee seizoenen. En de afgelopen week was met zijn extreme kou uitstekend geschikt om deze serie te kijken.

Ik las net een interview met Ilse Warringa, die volkomen overdonderd is door het succes van de Luizenmoeder. Ze zegt ergens, er is geen grijs gebied meer in de discussies  als bijvoorbeeld #metoo en #zwartepiet, elke nuance is verdwenen. Een belangrijke uitspraak die iedereen zich ter harte zou moeten nemen. Ik las de afgelopen dagen Grijze zielen van Philippe Claudel. In dit boek dat zich afspeelt in Noord-Frankrijk tijdens WOI wordt in een klein dorp een mooie meisje van tien vermoordt. Het verhaal wordt verteld door een politieagent die terugblikt op de moord en zijn gedachten uiteenzet om te reconstrueren wie de moord pleegde.

Wat Claudel vervolgens laat zien is dat er geen scherpe lijn kan worden getrokken tussen goed en kwaad. Ook de oorlog speelt op de achtergrond een rol als een element om normen te laten vervagen. Ik heb eens het waargebeurde verhaal gelezen van de jonge Duitse vrouw gelezen die haar twee kinderen achterliet en zelf twee weken op reis ging. Michael Kumpfmuller schreef daar het boek Dorst over in 2004. Kumpfmuller zelf vader van twee kleine kinderen wilde een tegengeluid laten horen aan de publieke opinie die niets anders deed dan deze vrouw afschilderen als een monster. Hij verdiepte zich in het dramatische leven van deze jonge vrouw en liet zien dat er veel meer daders waren dan alleen het meisje. Ook haar familie en de hulpverlening hadden het af laten weten. Ik vond beide boeken indrukwekkend.

Twee fragmenten uit Grijze Zielen: ‘Liefde en misdaad zouden plotseling door elkaar zijn gaan lopen, alsof je alleen maar kon vermoorden waar je van hield. Verder niets. Lang heb ik geleefd met de gedachte dat Destinat alleen vanwege een droombeeld, bij vergissing, uit hoop, uit herinnering, uit angst een moord had begaan. Dat had iets moois, vond ik. Het maakte de moord niet minder erg maar gaf hem wel glans, maakte hem minder weerzinwekkend. Dader en slachtoffer werden beiden martelaars: dat gebeurt niet vaak.”Een van die twee had de moord gepleegd, dat stond vast, maar de ander had het kunnen doen, en in wezen is er tussen de intentie en de daad geen enkel verschil.’

Toen Chris van der Heijden zijn boek Grijs verleden; Nederland en de tweede Wereldoorlog  rolde heel Nederland over hem heen. Mensen willen niet horen over grijstinten, ze willen beelden in zwart of wit. Gelukkig zijn er schrijvers die ons er steeds weer aan herinneren dat de werkelijkheid zo veel lastiger is te duiden.