We blijven nog even bij het communisme. Woensdag kom ik er achter dat ik mijn boek voor in de trein ben vergeten. Toevallig heb ik in mijn zijtas een aantal boeken uit mijn Spaanse periode die ik zelf wil wegdoen en kies ik er daar een van uit. Het wordt George Orwell’s Afscheid van Catalonië (ook vertaald als Saluut aan Catalonië). En dan blijkt weer wat echt goede schrijvers te weeg kunnen brengen. Je wilt doorlezen, horen welke observaties ze maken, hoe ze naar de wereld kijken, wat hun beweegredenen zijn. In dit geval Orwell zich in de Spaanse Burgeroorlog stortte (hij vocht mee in begin 1936). Zijn boek wordt gezien als behorend tot de vijfentwintig belangrijkste boeken over de Spaanse burgeroorlog.

Zijn liefde voor de Spanjaarden komt overeen met mijn vele goede ervaringen die ik heb opgedaan in Spanje (hun royaliteit, hun wezenlijk fatsoen, hun directheid). Maar vooral zijn politieke observaties zijn interessant. Als hij de nederlagen van de militie waarin hij vecht tegen Franco bespreekt wijt hij dat niet aan het feit dat er geen enkele hiërarchie in de groep bestond (zoals later de algehele opinie werd) . Ze hadden in de milities geprobeerd een soort voorlopig model te scheppen van een klasseloze maatschappij en dat werkte volgens Orwell juist wonderbaarlijk goed.

“In de praktijk werkt het democratische, ‘revolutionaire’ soort discipline betrouwbaarder dan men zou denken. De discipline in een arbeidersleger is in theorie vrijwillig. Ze is gebaseerd op de trouw aan de eigen klasse, terwijl de discipline in een burgerlijk van dienstplichtigen in laatste instantie op angst berust.”

Vooral de communisten beklaagden zich later over de eerlijkheid waarmee Orwell over de dubbelhartigheid van alle partijen schreef, dus ook over de partij waar hij voor opgenomen had. Maar dat was uiteindelijk wel de reden dat het geloof in de revolutie de nek om werd gedraaid.

De gevolgen van de Spaanse burgeroorlog duren tot op de dag van vandaag voort. Afgelopen jaar las ik nog het boek van Almudena Grandes Het ijzig hart.

In ieder geval blijf ik nog even doorgaan in Orwell. Want zijn observaties zijn nooit gedateerd en blijven universeel.