In 1998 hadden twee kapitaalkrachtige vriendinnen en (armlastige) ik bijna De eerste Bergensche boekhandel gekocht. Een miljoen euro vroegzen ze het voor het huis, de inboedel, de goodwill, een koopje eigenlijk. Maar de eigenaar wilde per se dat het niet door speculanten gekocht zou worden en dat Bergen in het mooiste centrum van Noord-Holland een boekhandel zou herbergen. Wij waren de laatste gegadigden, maar de koop ging uiteindelijk toch niet door omdat we ook het personeel moesten overnemen. Daar kon geen sprake van zijn. Ik zou hoofdinkoper worden en tevens de belangrijkste persoon in de winkel. Er is na ons gelukkig toch nog een koper op komen dagen die de winkel overnam zodat de winkel behouden bleef. Maar die behoefte naar een eigen bedrijf waar je alles voor het zeggen hebt verdwijnt nooit helemaal en ik gun de nieuwe eigenaren nog een lang bestaan als boekhandelaar, want stoppen doe je niet als boekengek. Dat kun je doen tot je dood. De laatste jaren verschijnen er veel boeken over boekhandelaars en blijk ik niet de enige met een droom over een eigen winkel. Ook de jongere generatie ziet er jog steeds brood in en gelukkig maar.

Zo las ik recentelijk het boek van Shaun Bythell Dagboek van een boekverkoper (die elke dag de schamele opbrengsten noteert en amper zijn hoofd boven water kan houden) en ook De boekhandel van Algiers van Kaouther Adimi. Voor mijn vriendin had ik De boekhandelaar van Florence van Ross King op de kop weten te tikken (voor mij te zware kost). En nu heb ik in de VPRO-gids een paar nieuwe titels gezien van boekhandelaars over hun boeken. Het boek Mijn boekhandel in Cairo van Nadia Wassef en Alba Donati De boekhandel in de bergen.

In 2002 begon Nadia Wassef met haar zus Hind en hun goede vriendin Nihal een boekhandel in Caïro. Het was een onbezonnen idee in een land dat na decennia aan falend beleid in een economische en culturele crisis was geraakt. Er was geen infrastructuur en voor zover bekend ook geen markt voor boeken. Toch gingen de drie jonge vrouwen niet gehinderd door enige kennis aan de slag.
In Wassefs geestige, openhartige terugblik op de jaren waarin hun winkel, Diwan, uitgroeide tot een geliefde boekhandelsketen, laat ze zien hoe hun keuzes van invloed waren. In een door de islam gedomineerde samenleving benadrukten zij door hun selectie boeken juist de pluriformiteit van de Egyptische cultuur en geschiedenis. In een door mannen gedomineerde stad werd Diwan een ontmoetingsplaats voor vrouwen, niet in de laatste plaats door die ene zeldzaamheid: een schone wc. Zo vertelt Wassef via de ontstaansgeschiedenis van deze geliefde plek ook het grotere verhaal van Egypte.

Tegen alle adviezen in vertrekt Alba Donati naar Lucignana, haar geboortedorp in het pittoreske Toscane, om daar, omgeven door bos en bergen, haar eigen boekhandel op te richten. Overdag staat ze in de winkel, ’s nachts heeft ze eindelijk tijd om te lezen in de boeken van onder andere Annie Ernaux en Pia Pera. Het is nooit te laat een droom te verwezenlijken. We lezen mee in het dagboek van Donati, die beschrijft hoe ze de boeken selecteert en een naam opbouwt. Maar al na een maand breekt er een brand uit in de winkel. Het is de steun van haar dorpsgenoten en jeugdvrienden die haar erbovenop helpt. Vloeiend en beeldrijk rijgt ze deze gebeurtenissen aaneen met dorpsverhalen, natuurbeschrijvingen en gedachten over de beste boeken, inspirerende auteurs en de meest memorabele personages. Langzaam maar zeker weet Donati iedereen te overtuigen: ze is een onervaren maar geboren en gepassioneerd boekverkoper. Deze boekhandel in de bergen, waar ze thuis is tussen dorpsgenoten en vrienden, is een toevluchtsoord voor gelijkgestemden. Met essays van Steven Van Ammel, Boekhandel in het hart van Europa (Boekhandel Passa Porta), en Margreet de Haan, Boekhandel aan zee (Boekhandel ’t Spui)

Voor vanavond verheug ik me op de verfilming op HBOMax van het boek van Penelope Fitzgerald De boekhandel.

Als laatste toch nog even vermelden het boek Echte liefde vind je in de boekwinkel van Veronica Henry. Als ik die de komende tijd niet in de kisten vind dan ga ik die zeker een keer uit de bibliotheek halen.

Ik las een column van Michel Krielaars over zijn top 5 van goede boeken. Daaronder was ook de titel Vragen deed je niet van Lida Winiewicz. Daarin wordt het levensverhaal van haar buurvrouw verteld die een ongelooflijk hard bestaan had geleid als boerin. Ik heb het boek meteen uit de bibliotheek gehaald omdat deze vrouw ongeveer in hetzelfde tijdperk leefde als mijn moeder. Voor de Eerste Wereldoorlog geboren en al op jonge leeftijd ergens gestald (mijn moeder bij een slager, de hoofdpersoon van dit boek in een café). Mijn moeder wilde niet als boerin eindigen omdat ze gezien had hoe zwaar dat leven was geweest voor haar vader die een broze gezondheid had (de meeste vrouwen rond die tijd kwamen op een boerderij terecht) en trouwde met iemand die een kantoorbaan zou krijgen. De hoofdpersoon van Vragen deed je niet moet fysiek heel sterk zijn geweest want ze kan heel veel aan en is trots op wat ze bereikt heeft in haar leven. Ze nam het leven zoals het kwam en vertrouwde vooral op zichzelf. Wat je vooral zo bijblijft hoe die generatie heeft afgezien. Je kunt dingen niet naar je hand zetten is de boodschap. Hoe mensen daarmee om gaan blijft het belangrijkste ingrediënt om niet verbitterd te raken. Een heel bijzonder boekje (in een lange middag uit).

Jarenlang had Winiewicz een buitenhuis op het platteland. De arme boerin ernaast, die de sleutel van haar huis had, bekende eens dat ze als er niemand was daar ging zitten, genietend van de rust en denkend aan haar verleden. Dat verleden tekende Winiewicz op in dit authentieke relaas van de 77-jarige vrouw, geboren voor de Eerste Wereldoorlog, die haar leven lang keihard heeft moeten werken. Maar verbitterd is ze geenszins; ze is juist vol trots op het leven dat ze zelf heeft opgebouwd. En terwijl ze herinneringen ophaalt aan de grote liefde die ze heeft gekend, vertelt ze en passant over het veranderde boerenleven in de afgelopen eeuw.

Over afzien gesproken. Vorige week kreeg ik het boek van Eva Meijer Zee nu in mijn handen gedrukt. dat boek gaat over Nederland dat verzwolgen wordt door de zee. Elke dag een kilometer meer landinwaarts. Ik vond de eerste helft heel vermakelijk omdat het zo goed de mentaliteit schetste van hoe Nederland in elkaar zit. De eerste week als alleen de kuststrook getroffen is en niemand weet hoe het verder zal gaan worden er vergaderingen belegd, commissies en werkgroepen gevormd, experts op het probleem gezet precies zoals je verwacht in Nederland. We zijn een land van geklets geworden. Meijer deelt heel wat sneren uit en dat is altijd leuk, maar als ze de ramp naar het persoonlijke trekt van een paar mensen wordt het het minder interessant voor mij en haak ik af. Te vreemd (we worden massaal opgevangen door Duitsland!), te veel een idee uitwerken (ik woon wel in de kuststreek!)

Een tweede boekentip van Michel Krielaars ligt nu op mij te wachten. Het is van Slobodan Snajder, De reparatie van de wereld. Een mythische, epische roman (volgens de recensenten), het kan niet op. Nou daar had ik dus zin in.

Georg Kempf is een Kroaat met Duitse wortels. In de Tweede Wereldoorlog wordt hij als ‘Volksduitser’ door de SS ingelijfd en trekt hij door Polen. Maar hij deserteert en komt terecht bij een Pools-Russische sabotage-eenheid. Na de oorlog keert hij terug naar zijn geboorteland. Daar ontmoet hij de liefde van zijn leven, Vera.

Vera en Kempf hadden elkaar moeten doden als ze elkaar in de oorlog waren tegengekomen want Vera is een Kroatische communiste, die als partizaan tegen de nazi’s vocht. Ze zetten een zoon op de wereld, de verteller van de roman, maar het besef dat ze ooit vochten in twee kampen die elkaar op leven en dood bestreden, leidt tot een steeds grotere vervreemding en de ondergang van hun huwelijk.

Kempf worstelt zijn hele leven met de vraag: wie ben ik, bij wie hoor ik, hoe moet ik leven? Hij wordt zich bewust van een treurige historische continuïteit: ‘altijd hetzelfde’, verzucht hij in de jaren negentig tijdens de Joegoslavische burgeroorlog. Altijd hetzelfde, een constatering actueler is dan ooit.

De afgelopen week ben ik begonnen in het fantastische boek van Lea Ypi Vrij; over het opgroeien aan het einde van de geschiedenis (inmiddels in meer dan 20 talen vertaald). Omdat we dit jaar naar Albanië zouden gaan had dit boek mijn interesse gewekt. Ypi groeide op in het geïsoleerde land Albanië en was 12 toen de omslag kwam van communisme naar een democratie met politiek pluralisme. Het wrange van het boek is dat haar familie haar heeft laten geloven dat ze in het beste land ter wereld woonden terwijl beide families vreselijk te lijden hadden gehad van de terreur. Zij werd ineens getuige van een totaal andere moeder die politiek actief werd en krijgt beetje bij beetje de vreselijke geschiedenis te horen van haar oma (opgegroeid aan het Ottomaanse hof) die als enige van de rijke familie heeft overleefd. En zo mooi beschreven vanuit het kinderperspectief (eerste deel). Tegenwoordig is Ypi hoogleraar aan de London school of economics.

Wat is de ware betekenis van vrijheid? Lea Ypi groeit op in Albanië, een van de meest geïsoleerde landen ter wereld, waar communistische idealen de plaats van religie innemen. Deze laatste stalinistische uithoek van Europa wordt geteisterd door schaarste en politieke executies, maar voor Lea is het haar thuis. Een plek waar mensen gelijk zijn en buren elkaar helpen – een plek van saamhorigheid en hoop. Een jaar na het neerhalen van de Berlijnse Muur komt het socialisme in Albanië in een vrije val terecht. Verkiezingen, kledingkeuze en religie worden ineens vrijgegeven, maar fabrieken sluiten, banen verdwijnen en het land gaat failliet. Terwijl de droom van haar ouders’ generatie verwordt tot de desillusie van de hare en familiegeheimen aan het licht komen, begint Lea zich af te vragen wat vrijheid nou echt betekent. Vrij is een onvergetelijk boek over volwassen worden te midden van politieke onrust. Ypi verkent op ingenieuze wijze de grenzen van vooruitgang en de last van het verleden, belicht de dunne lijn tussen idealen en werkelijkheid en onderzoekt waar onderdrukking en vrijheid elkaar raken.

Het andere boek dat op mijn leestafel ligt (en dat ik gisteren op mijn werk in de kist vond) gaat ook over het zelfde onderwerp en is van Nausicaa Marbe Wachten op het westen. Ik hoorde recentelijk Marbe op de radio over haar nieuwste boek en had meteen zin om het boek te lezen. Haar ouders stuurde haar toen de 19 was weg uit Roemenië omdat ze haar een beter leven gunde, maar die beslissing heeft natuurlijk dramatische gevolgen voor haar leven gehad. Het boek stond al maanden op de reservering bij de bibliotheek, maar ik had het boek weer eens eerder in de kringloop dan in de bibliotheek. Blijft apart.

Bovenop deze twee boeken vond ik afgelopen zaterdag op een straatrommelmarkt voor een euro de dikke biografie van Karl Marx; grootheid en illusie van Gareth Stedman Jones. Wat een vondst. Ik ga zeker een poging doen om deze dikke pil te lezen.

De 19de eeuw was een periode van ongekende veranderingen. Intellectueel, sociaal, economisch, religieus, technologisch – de uitdagingen waren groter dan ooit. Afstanden werden kleiner, steden groeiden en de nieuwe fabrieken leverden een golf van uitvindingen op. In de nasleep van de Slag bij Waterloo vond tegelijkertijd Europa-breed een debat plaats over de werkelijke betekenis van de Franse Revolutie en de hoop en angsten die deze had voortgebracht. Midden in deze discussie staat Karl Marx, de zoon van een Joodse bekeerling uit het Rijnland, een man die zijn hele leven zou wijden aan de studie naar de raadsels en paradoxen van de 19de-eeuwse wereld.

Gareth Stedman Jones neemt de lezer mee naar de wereld van Karl Marx en de ontwikkeling van zijn gedachtegoed. Als geen ander slaagt hij erin de mens en zijn ideeën begrijpelijk te maken. Met als opvallendste onthulling dat Marx aan het eind van zijn leven zijn geloof in zijn communistische theorieën verloor en Het Kapitaal niet wilde voltooien omdat hij meende dat zijn analyses onjuist waren – iets wat zijn vriend, medewerker en volgeling Friedrich Engels wist te verdoezelen.

Nog een laatste tip van een heel wonderlijke boek (wat gebeurde er nou echt, was de hond dood of was het zusje dood) wat me toch in de greep kreeg, De overlevenden van Alex Schulman. Over hoe een trauma een hele familie een heel leven in de greep houdt. Kom ik toch weer even over de laatste zomergast Bessel van der Kolk. Ik vond het een hele inspirerende avond. Eem kwart van de mensheid maakt trauma’s mee en de psychiatrie zou daar meer aandacht aan moeten besteden.

Een weergaloos verhaal over een disfunctionele familie De grote literaire bestseller uit Zweden. Een weergaloos en intens verhaal over een disfunctionele familie en de gevolgen van een groot trauma uit het verleden.

Drie broers keren terug naar het vakantiehuis bij het meer waar twintig jaar eerder een ongeluk heeft plaatsgevonden dat hun leven voor altijd heeft veranderd. Ze hebben de as van hun overleden moeder mee om uit te strooien. Dat het hun moeders wens was om niet naast het graf van hun vader uitgestrooid te worden, ontdekken ze pas de avond voor de crematie via een brief die de broers in haar appartement vinden.

We hadden allemaal het boek De maarschalk van Zora Del Buono met redelijk plezier gelezen, maar vonden ook dat je het niet echt een historische roman mocht noemen omdat daarvoor te veel gaten zaten in de historische vertelling. Het volgende boek dat we bespreken (21 oktober) is van Anjet Daanje Het lied van ooievaar en dromedaris. Verschillende van ons hebben haar vorige boek De herinnerde soldaat gelezen, een bijzonder boek, maar ook een boek dat doorzettingsvermogen vereist (waarschijnlijk net als haar nieuwste boek). Tip: er is een website van Anjet Daanje waar veel te vinden is over de roman.

Andere boeken die voorbij kwamen: Hanya Yanagihara, Naar het paradijs (favoriete boek van Barack Obama in 2022 waar ik wel zin zou hebben), Slavoj Zizek, Event; filosofie van de gebeurtenis, Sandra Langereis, Erasmus (zeer aanbevolen, zeer gedetailleerd), dat ons in e-book vorm wordt toegestuurd, Eva Meijer, Zee nu (een boek dat we denk ik allemaal de komende jaren moeten lezen), Menno Witteveen, Reinier Pauw (NRC recensie van vandaag over de eerste oligarch in Amsterdam) en als laatste Bessel van der Kolk, Traumasporen, het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen. Deze psychiater is volgende zondag de laatste zomergast, dus allemaal kijken, het zal interessant zijn wat hij te melden heeft.

Zee nu is als de zee – grillig, woest en onvoorspelbaar, dreigend en uiteindelijk troostend. Het duurde even voor de mensen begrepen wat er aan de hand was. De zee komt de ene dag verder het strand op dan de andere. Een enkele strandwandelaar voelde wel dat er iets niet in de haak was. Maar wat? De zee wint elke dag een kilometer terrein. Polders aan de kust lopen vol en de boulevard van Scheveningen staat blank. De minister-president geeft een persconferentie en Defensie stuurt soldaten naar de dijken. Op Twitter roepen complotdenkers Actie!, de Action adverteert: Eenmalig! 4 reddingsvesten voor de prijs van 3! Wetenschappers komen van heinde en verre om dit zeldzame fenomeen te onderzoeken. Duitsland stelt sportzalen voor de geëvacueerde buren ter beschikking. De koning vertrekt naar zijn vakantiehuis in Mozambique. Maar waar moeten de herten heen? En hoe zal het de blijvers vergaan die hun kampement opslaan op de daken van kantoorgebouwen in de Randstad? Als de mensen geëvacueerd zijn en de laatste meeuwen hun heil elders zoeken, volgen wij activiste Arie, scholier Wilg en oceanograaf Paula van der Steen op hun tocht over de nieuwe zee, en ontdekken hoe het water hun kijk op de wereld fundamenteel verandert. Zee nu is als de zee – grillig, woest en onvoorspelbaar, dreigend en uiteindelijk troostend. Het is een roman over het grootste gevaar van dit moment, over Nederland, over de natuur die ons bedreigt en koestert en over de mens, die gedwongen wordt zichzelf opnieuw uit te vinden.

En nu vergeet ik toch nog een boek en wel De machine, in de ban van booking.com van Stijn Bronzwaer, Joris Kooiman en Merijn Rengers.

Booking.com, een van de rijkste en succesvolste internetbedrijven van Europa, is al vijfentwintig jaar een mysterie. Iedereen kent de website, maar niemand kent de mensen en verhalen achter dit oer-Hollandse bedrijf in Amerikaanse handen. Tot nu. Drie NRC-journalisten reconstrueren in detail het wrange internetsprookje van Booking.com, dat eind jaren negentig begon als een idee van een groepje techniekstudenten uit Twente en uitgroeide tot het grootste en machtigste hotelboekingsplatform ter wereld.
Dit is het niet eerder vertelde verhaal van de opkomst, hoogtij en het morele verval van Booking, vol extravagante feesten, uit de hand gelopen internetexperimenten, bedrogen aandeelhouders, handtastelijke managers en ruzies in de boardroom. Maar vooral is dit het verhaal van een bedrijf dat een weergaloze online geldmachine bouwde, en in de eeuwige zucht naar meer de mensen achter de machine vergat.

Zondag ga ik een weekje met vriendinnen (allebei ook fanatieke lezers) mee naar Frankrijk en de belangrijkste vraag (over kleding maken we ons niet druk) is zoals altijd wat er mee gaat aan boeken. In mijn tas zit het boek van Lionel Shriver Bezit (en daarnaast zat deze week ook nog haar titel De Mandibles in een boekenkist). Met Shriver zit je altijd goed en is er ook nog vaak wat te lachen. Daarnaast heb ik een boek van Arundati Roy, Slapen op Jupiter (over machtsmisbruik in een ashram) en als laatste het boek van Ottessa Moshfegh Mijn jaar van rust en kalmte. En als het nu heel warm wordt kunnen ze alle drie gelezen worden.

Maar nu nog even naar een paar heerlijke boeken die ik de afgelopen weken heb gelezen. Allereerst het boek Verloren in het paradijs, de onwaarschijnlijke redding van 3 militaire uit de onherbergzame jungle van Papoea- Nieuw-Guinea van Mitchell Zuckoff. Dat is zo’n boek waarin ik begin en niet meer stop dat het uit is. Er staat zoveel meer in dan het spannende verhaal. Je komt veel te weten over de tweede Wereldoorlog, het racisme binnen de Amerikaanse krijgsmacht. Je kunt merken dat er jaren van research zitten in zo’n boek. Een mooi detail is dat er voor het eerst een reddingsoperatie o touw werd gezet, eigenlijk onmogelijk, omdat er iets van 8 vrouwen in dat vliegtuig zaten, dat was een unicum in de oorlog. Als je bedenkt dat er tijdens WO2 600 vliegtuigen zijn neergestort in dat gebied mag deze redding met recht een mirakel worden genoemd. Er komen ook veel kleurrijke figuren in voor die je je vandaag de dag niet meer voor kunt stellen. Nederland speelt ook zijdelings af en toe een klein rolletje. het was tenslotte Nederlands grondgebied. Ik ga misschien ook nog wel eens zijn boek 13 hours lezen, over de aanval van een aantal terroristen op een een Amerikaanse pots in Benghazi in 2012.

Nederlands Papoea-Nieuw-Guinea, 1945.
Wat een pleziervlucht van een groep Amerikaanse militairen over een pas ontdekte paradijselijke vallei had moeten worden, loopt uit op een drama wanneer hun vliegtuig neerstort in de onontdekte en onherbergzame jungle. De drie overlevenden, waaronder één vrouwelijke officier, moeten zien te overleven tussen duizenden kannibalen in het ondoordringbare oerwoud in De Groene Vallei, die nagenoeg onbereikbaar is.

Onmiddellijk wordt alles in het werk gesteld de overlevenden te redden en een toevallig op het eiland aanwezige groep Filipijnse parachutisten moet alles op alles zetten om op tijd op de plaats van de crash te zijn. Een ex-juwelendiep met een alcoholprobleem weet zich bij de expeditie aan te sluiten als filmmaker en ook journalisten doen er alles aan om als eerste een stuk over deze gewaagde reddingsmissie te kunnen schrijven.

Van een heel andere orde was het boek De eenzaamheid in het leven van Lydia Erneman van Rune Christiansen. Over een vrouw, dierenarts, die in eenzaamheid is opgegroeid op een boerderij in Noord-Zweden maar die je toch het gevoel geeft dat ze zich verbonden weet met de mensen om haar heen. En dat ga je met haar meevoelen.

Als laatste, ik vond in een kringloopwinkel het boek van E.T.A Hoffmann, Leven en opvattingen van kater Murr. Die vindt je bijna nooit, ik houd wel van de Duitse schrijvers en hij was bijna voor niets.

Ik was weer in diverse boeken begonnen maar had ze ook weer terzijde geschoven. Het zal wel met de constante stroom slecht nieuws te maken hebben waar we dagelijks mee geconfronteerd worden. Het boek van Abdulrazak Gurnah (Nobelprijs voor de literatuur) Paradijs staat weer zo vol ellende, slavenhandel in de 21e eeuw, neokolonialisme, dat ik er mee stopte. Dan maar liever naar een historische verhandeling over de zoon van Columbus, De gezonken verzameling van Ferdinand Columbus van Edward Wilson Lee, uitgeroepen tot het beste non-fictieboek van 2021 en een must voor iedereen die van boeken houdt omdat Ferdinand eigenlijk de eerste echte bibliothecaris was van de Westerse wereld. Ik heb er een avond in zitten lezen en het was een bijzonder boek, maar ik vond het toch net wat te wetenschappelijk om lekker door te lezen (bijna 500 pagina’s).

De gezonken verzameling van Ferdinand Columbus vertelt het ongelofelijke verhaal van de buitenechtelijke zoon van Christoffel Columbus, Ferdinand Columbus, die de prestaties en bekendheid van zijn vader wilde evenaren door alle kennis ter wereld te verzamelen onder één dak. Hij was een van de eerste visionairs die het belang van de uitvinding van de drukpers begreep en zag hoe een enorme schat aan beschikbare informatie de manier van denken en de hele maatschappij zou kunnen veranderen. Ferdinand reisde jarenlang door de Nieuwe Wereld, hielp de eerste kaarten van de moderne wereld te ontwerpen, reisde naar elke grote stad van Europa en kende de belangrijkste figuren van zijn tijd – van het Spaanse koningspaar tot Erasmus, Thomas More en Albrecht Dürer. Hij schreef de eerste biografie van zijn vader, en schiep daardoor de legende van Columbus die honderden jaren bepaalde hoe Europeanen de wereld zagen. Hij verzamelde ook de grootste collectie geprinte afbeeldingen en muziek uit die tijd en richtte waarschijnlijk Europa’s eerste botanische tuin op en de allergrootste privébibliotheek die er op dat moment te vinden was.

Ik ben hierna eindelijk doorgegaan in het boek Pachinko van Min Jin Lee, wat ik een paar maanden geleden ook terzijde had gelegd, maar me wel boeide. En ik werd niet teleurgesteld. Ook weer een boek over in dit geval Koreaanse immigranten die een nieuw leven moeten opbouwen in Japan en te maken krijgen met discriminatie, intimidatie, maar die veerkrachtig genoeg zijn om uiteindelijk succesvol te worden. Een Pachinko is trouwens een gok/speelhal waar veel Koreanen in Japan in terecht kwamen omdat ze werden geweerd uit andere beroepen.

En weer stond ik voor mijn eigen kast om te zien of ik wat kon vinden waar ik een beter humeur van kreeg en ik vond het boek van John Steinbeck Reizen met Charley, een zoektocht naar Amerika. Het gekke was dat ik wel met veel plezier het boek van Geert Mak Reizen zonder John had gelezen, maar het boek waar dit boek op is gebaseerd niet. En ik werd meteen weer gegrepen door de stijl en de observaties van de road-trip die Steinbeck maakte door Amerika in 1962. Als je een boek leest wat je meteen boeit kun je uren door en heb je geen last van ongedurigheid. Het boek geeft zo veel inzicht in het Amerika van toen die al de contouren krijgt van wat we nu zien. Het excessieve consumentisme, de enorme opkomst van het plastic (Steinbeck kan zich daar enorm over opwinden) het verdwijnen van lokale gewoonten, de verschillen tussen de staten. Het is een tijd die je zelf ook kent en herkent als een tijd die verdwenen is. Het is een echte klassieker. Ik heb meteen een paar andere titels van Steinbeck die ik nog niet had gelezen aangevraagd, Aan een onbekende god en Muizen en mensen.

Ik werd er totaal door overvallen, ik heb corona opgelopen. Waarschijnlijk door een optreden in een bejaardentehuis met ons koor. Gelukkig niet al te ziek, een paar dagen flinke hoofdpijn, wat verkoudheid, maar je moet toch 5 dagen in quarantaine. Dan wordt het meteen kijken of je genoeg goede boeken in huis hebt. Ik heb altijd wat boeken achter de hand voor als ik niets op de plank heb liggen, wat nu het geval was. Ik begon met Antonio Munoz Molino, Ruiter in de storm, maar ondanks de fantastische recensies ben ik daar toch snel in gestopt. Misschien omdat ik al te veel boeken heb gelezen over de Franco tijd in Spanje? ik weet het niet. Ook Herman Hesse, Het kralenspel heb ik vrij snel weggelegd. Ik was er al voor gewaarschuwd dat het een roman was waar je veel concentratie voor nodig had. Het lag ook een beetje aan de kleine letters en de ouderwetse vertaling dat ik niet verder ging. Toen ben ik maar even bij vrienden langs gegaan om wat boeken op te halen. Ik heb De boekhandelaar van Algiers gelezen van Kaouthar Adimi, waar ik ook niet erg enthousiast overwas. Te fragmentarisch, te en passant de wrede koloniale geschiedenis van Algerije er tussen gepropt, nee het was niet slecht, maar ik vond het ook niet heel boeiend. Daarna begon ik aan Het revolverschot van Virginie Loveling, een honderd jaar oud Belgisch boek, nu opgenomen in de canon van de Belgische literatuur, maar weer haakte ik af. In Wormmaan van Marieke Heitman ben ik begonnen, maar die krijgt een tweede kans.

En toen begon ik aan Manhattan Beach van Jennifer Egan en ik was meteen in de ban. Ik kan me herinneren dat ik haar vorige boek Bezoek van de knokploeg niet heb uitgelezen, maar dit boek heeft me meteen in de greep. Wat een schitterende stijl en wat spannend geschreven. Vooral het thema van vrouwen die in een mannenwereld weten binnen te dringen en daardoor voor ons de weg hebben bereid naar echte deelname van vrouwen aan het publieke leven spreken me aan. Wat dat betreft is de Tweede Wereldoorlog niet alleen emanciperend geweest voor de zwarte bevolking, maar ook voor vrouwen. Egan heeft net een nieuwe boek geschreven, Het snoephuis, en ik denk dat ik daar ook binnenkort aan ga beginnen. Het is een boek over een modern thema, hoe de technologie greep krijgt op ons onbewuste.

In de rustige verteltrant die het boek eigen is ontrafeld langzaam en vanuit wisselende hoofdpersonen, zich een kluwen van geheimzinnigheid. Het verhaal meandert door de levens van Anna, Eddy Kerrigan en Dexter Styles en laat steeds de lezer de sfeer van de (oorlogs)tijd en het New York van die jaren proeven. De schrijfstijl van Egan is heel prettig, helder en tegelijk zijn zinnen regelmatig prozaïsch naast nuchter beschrijvend. De personen komen echt tot leven, bereiken vanaf het papier je fantasie en prikkelen je verbeeldingskracht. Ze is trefzeker in het inbouwen van historische onderdelen in het verhaal, waardoor de complete sfeer geschapen wordt om helemaal in te leven.
Jammer dat aan het einde alles zich in zo’n sneltreinvaart ontwikkeld dat je even het gevoel krijgt dat je een aflevering van een serie gemist hebt.

Het is 2010. De succesvolle, maar rusteloze ondernemer Bix Bouton spreekt een professor van Columbia University, die experimenteert met het menselijk geheugen. Tien jaar later geeft Bix’ nieuwe technologische programma Greep op uw onbewuste toegang tot al je herinneringen, die je bovendien met anderen kunt uitwisselen. Het systeem verleidt velen – hoewel niet iedereen. Egan weeft de verregaande gevolgen van het programma door de levens van verschillende personages, wier paden zich meermaals kruisen. In haar spectaculaire verbeeldingswereld bestaan er ‘ tellers’ die menselijke verlangens opsporen en uitpluizen, en ‘ontduikers’, die het collectief bewustzijn ontduiken omdat ze inzien wat de prijs is van ‘een hapje van het snoephuis’.

Iedereen was enthousiast over de boeken van Edouard Louis, over S.A.Cosby`s Een laatste uitweg was niet iedereen te spreken. Er wordt wel gewezen op de overeenkomst van het geweld en de machocultuur dat in bepaalde milieus (bij Cosby is dat de zwarte onderkant in Amerika) speelt. Het volgende boek dat we bespreken (vrijdag 19 augustus bij Leida) is De maarschalk van Zora del Buono. Andere voorstellen waren Anjet Daanje, Het lied van ooievaar en dromedaris en Wormmaan van Mariken Heitman.

De jonge Sloveense Zora ontmoet haar toekomstige echtgenoot, radiologieprofessor Pietro del Buono, aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Ze volgt hem naar Bari, in het zuiden van Italië, waar het communistische echtpaar een bourgeois maar actief politiek leven leidt in het verzet tegen het opkomende fascisme onder Mussolini. Zora is dominant, indrukwekkend, temperamentvol en getalenteerd, en groot bewonderaar van communistisch partizanenleider Tito, aan wie ze tracht wapens te leveren en van wie haar man het leven redt. Ze wil meer dan waartoe ze in staat is, en toch drukt ze een groot stempel op de mensen om haar heen. Haar leven en de levens van haar kinderen en kleinkinderen spelen zich af in een tijd van oorlogen en geweld, territoriale en ideologische gevechten die onze huidige wereld hebben gevormd. In een magnifieke slot-monoloog besluit Zora del Buono senior haar verhaal, een verhaal over liefde, strijd, haat en verraad. De maarschalk is een kleurrijke roman vol levenslust, over een onvergetelijke vrouw en het tragische lot van een familie.

Andere boeken die langs kwamen Het oog van de naald van Wieslaw Mysliwski (meesterlijk), Eric Sadin, Het tijdperk van de ik-tiran; het einde van de gemeenschappelijk wereld, Jennifer Egan Manhattan beach, Roger Martin du Gard, Kijken door een sleutelgat, dagboeken en herinneringen, Gebrand Bakker, De kapperszoon (te geconstrueerd), Kaouther Adimi, De boekhandelaar van Algiers, Hans Steketee De Warnow, een schip een man een droom, Julian Sancton Waanzin aan het einde van de wereld (mijn inbreng) en Rob de Wijk, De slag om Europa. Als blijkt dat ik in quarantaine moet (ik heb me vanochtend laten testen) ga ik meteen beginnen aan De boekhandelaar van Algiers.

Speciale aandacht is er voor het boek van Agnes Schipper’s Sabine’s Odyssey, a hidden child and het Dutch rescuers. Sabine was ondergedoken bij de familie van de moeder van Leida. Wel bijzonder. Ook nog aandacht voor Teun Toebes, VerpleegThuis, wat ik leer van mijn huisgenoten met dementie.

Drie weken geleden mijn laatste blog, het wordt steeds erger. Dat heeft zeker te maken met de seizoenen. Je bent veel meer buiten en maakt vaker afspraken Er kwamen weer veel dingen tussen, maar toch heb ik afgelopen weken tijd gevonden om diverse boeken te lezen waar ik veel genoegen aan ontleende. Zo las ik vorige week donderdag en vrijdag in een ruk het boek van Emmanuel Carrère, Yoga. Dit boek gaat over een persoonlijke crisis nadat hij alles wat hij heeft op het spel zet door een verhouding te beginnen terwijl hij een heel gelukkig huwelijk heeft ( ook komt hij er achter dat hij een bipolaire stoornis heeft die eerder nooit was gediagnosticeerd. De schrijver trekt zich 10 dagen terug voor een vipassana stilte retraite maar wordt daar door de gebeurtenissen in Parijs (aanslag Charlie Hebdo waar een vriend van hem omkomt) weer uitgehaald. Hij vertrekt uiteindelijk na een langdurige behandeling naar een Grieks eiland om vluchtelingen bij te staan. Het tweede deel van het boek stelde wat teleur omdat het eindigt met een nieuwe liefde die waarschijnlijk al zijn problemen moet oplossen. Ik heb wel meteen een nieuwe titel van Carrère aangevraagd bij de bibliotheek, Het Koninkrijk. Ik las de recensie en had daar wel zin in, het gaat over de persoonlijke zoektocht naar hoe het mogelijk is dat het Christendom geworden is tot een wereldgodsdienst.

Een schrijver denkt evenwicht in het leven te hebben gevonden en begint te schrijven aan een boek over yoga, dat hij al meer dan een kwarteeuw beoefent. Maar weldra valt het serene zelfbeeld aan gruzelementen, verschijnen gebreken, leugens en verraad aan de oppervlakte en opent zich een afgrond. Zijn persoonlijk leven, zijn liefdesleven, het maatschappelijk leven (terroristische aanslagen en vluchtelingencrisis) – alles begint te wankelen. En wat als alles een illusie blijkt te zijn? De schrijver belandt in een psychiatrische inrichting in Parijs en wordt behandeld met elektroshocks: als er geen genezing is voor dit kwaad, kan hij altijd nog proberen het te beschrijven.

In Het Koninkrijk vraagt Emmanuel Carrère zich af hoe een kleine Joodse sekte met volgelingen van een gekruisigde profeet kon uitgroeien tot een godsdienst die twee millennia later nog steeds door een kwart van de wereldbevolking wordt beleden. In Carrères wervelende verhaal zijn de apostel Paulus en de evangelist Lucas de protagonisten van een bijzonder avontuur vol kleurrijke figuren, die vanuit een ongedwongen, hedendaagse invalshoek worden belicht tegen de buitengewoon levendige achtergrond van de mediterrane wereld van de eerste eeuw.
Tegelijk vertelt de auteur over zijn eigen zoektocht naar een houvast. Vijfentwintig jaar geleden werd hij praktiserend katholiek in een poging om zijn leven op orde te krijgen, en drie jaar later viel hij van zijn geloof af. Fijnzinnig en kritisch, met respect en mededogen, verkent Carrère de betekenis van het christendom en staat hij stil bij het succes van verbijsterende principes als ‘de laatsten zullen de eersten zijn en bemin je vijanden.

Deze week heb ik op een regenachtige dag in een ruk het boek van Edouard Louis Veranderen, methode gelezen. Wat een prachtig, nietsontziend en ook hartverscheurend boek. In plaats van als het boek over wraak op zijn milieu is het boek een excuus aan zijn ouders en zijn vriendin die hij op weg naar de elite van Frankrijk (waar hij ook echt beland) achter zich moet laten en waar hij als hij eerlijk is ook heimwee naar heeft. Louis is een schrijver die internationaal is doorgebroken omdat hij een systeem blootlegt van de elite die alle verandering wil tegenhouden om aan de macht te blijven, vooral zijn boekje Ze hebben mijn vader vermoord, waarin hij alle opeenvolgende politici aanklaagt voor hun onmenselijke beleid (op een dag wordt de uitkering van de armen gekort en de belasting van de rijken verlaagd). Voor de boekenclub moet ik alleen nog Weg met Eddy Belleguelle van Edouard louis herlezen.

En vandaag is het weer een regenachtige dag en ligt het boek Niemand is ooit verloren van Catherine Lacey voor me klaar op de bank. Heerlijk. Ik hoop dat het bij mij ook inslaat als een bom. Vooral die quote op de voorpagina (don’t eat, don’t pray, don’t love) spreekt me wel aan.

Het debuut van Catherine Lacey sloeg in als een bom. The New Yorker noemde het ‘een van de beste boeken van het jaar’ en The Wall Street Journal prees het als ‘een van de meest veelbelovende romans van het jaar’.
De jonge vrouw Elyria besluit op een dag om zonder iemand iets te vertellen een enkele reis naar Nieuw-Zeeland te boeken en daarmee haar man, haar werk en het hele New Yorkse leven achter zich te laten.
Terwijl haar man probeert te achterhalen wat haar beweegredenen zijn, stapt Elyria in auto’s van wildvreemde mannen en vrouwen, om uit te stappen op immer desolate plekken. Maar is het wel mogelijk om echt verloren te zijn?

Vorige week ben ik in Nice geweest. Een reis die ik precies twee jaar geleden zou maken maar die door de coronapandemie werd afgeblazen. De meivakantie veroorzaakte een chaos op Schiphol maar daar was vorige week niets meer van te merken. Nice is een hele fijne stad die op 350.000 inwoners 50.000 studenten herbergt waardoor de stad aangenaam gemêleerd aandoet en veel betaalbare eetgelegenheden heeft. Frankrijk is een land dat ik altijd heb overgeslagen (behalve Parijs), maar Nice is absoluut de moeite waard. Vooral de Boulevard des Anglais is een feest voor de bewoners en de toeristen, je kunt er eindeloos wandelen want hij is acht kilometer lang. Ik moest denken aan de boulevard in Beirut in Libanon, waar het ene lelijke gebouw na het andere is opgetrokken en waar je bijna nergens kon zwemmen . Aan de boulevard van Nice staan nog de prachtige oude koloniale Engelse panden als Negresco en je kon overal een duik nemen langs de hele boulevard, een waar genoegen.

Ik heb net een aantal artikelen gelezen in De Groene Amsterdammer en weer veel opgestoken. Twee voorbeelden. Een artikel over het boek van politicoloog Helen Thompson, Disorder: Hard Times in the 21th Century (dat toevallig 24 februari uitkwam). Onze wereld draait om energiepolitiek en uiteraard liggen de wortels van de oorlog tussen Oekraïne en Rusland ook in de energiepolitiek. Doordat de aangelegde leidingen eerst door Polen en Hongarije, maar dat veranderde dertig jaar geleden doordat ze via onafhankelijk geworden staten Wit-Rusland en Oekraïne liepen. En die beheersten daarmee Ruslands belangrijkste export. Rusland begon meteen manieren te zoeken om daar onderuit te komen. Poetin maakte meteen plannen om leidingen via Duitsland en Turkije aan te leggen. Ik snap ineens veel beter dat die Nordstream pijpleiding er moest en zou komen en waarom dat nu beter is om dat niet te doen. Een ander interessant aspect van het artikel is de onverholen kritiek op de westerse regeringen in hun onwil om de burgers pijn te laten lijden (ik moet meteen aan Rutte denken die zegt dat we wel moeten blijven kunnen barbecueën. Ik krijg steeds de indruk dat we stelselmatig worden onderschat over onze wil om in te leveren. Lubach heeft daar ook eens een heel verhelderend item over gemaakt, de angst voor de kiezer dei maakt dat er verkeerde keuzes worden gemaakt. Als laatste het inzicht dat westerse democratieën zich richten op dat nieuwe economische systeem. “Ze kregen oligarchische en aristocratische trekken, waar een populistische reactie op kwam (de laatste twintig jaar(. Thompson ziet een gelijkenis met de cyclus van politieke systemen die de Griekse historicus Polybios beschreef: het begint bij politieke chaos, oligarchie, democratie, ochlocratie (heerschappij van de volksmeutes) en daarna weer chaos. Turkije speelt ook een hoofdrol in het boek als een land dat zich benadeeld voelt na d WO1en een centrale rol wil spelen als gasland en daarvoor de territoriale wateren in de oostelijk Middellandse zee gebied wil veranderen. Heel veelzeggend heeft Thompson spijt over een extra hoofstuk Imperium, over het imperiale denken, dat ze heeft laten vallen. Ik denk dat ik even op de vertaling wacht want die komt er vast.

Getting to grips with the overlapping geopolitical, economic, and political crises faced by Western democratic societies in the 2020s. The 21st century has brought a powerful tide of geopolitical, economic, and democratic shocks. Their fallout has led central banks to create over $25 trillion of new money, brought about a new age of geopolitical competition, destabilised the Middle East, ruptured the European Union, and exposed old political fault lines in the United States. Disorder: Hard Times in the 21st Century is a long history of this present political moment. It recounts three histories – one about geopolitics, one about the world economy, and one about western democracies – and explains how in the years of political disorder prior to the pandemic the disruption in each became one big story. It shows how much of this turbulence originated in problems generated by fossil-fuel energies, and it explains why as the green transition takes place the long-standing predicaments energy invariably shapes will remain in place.

Gelukkig kan ik me ook af en toe ontspannen met lichtere kost. Het was me helemaal ontgaan dat Joachim Meyerhoff niet alleen een vierde boek Zonder paniek geen paradijs, maar nu ook een vijfde boek Hamsters in je hersenen (over zijn beroerte op 51jarige leeftijd), heeft geschreven. Dat vierde boek over zijn liefdesleven ligt nu op mijn nachtkastje, het vijfde is nog niet in de bibliotheek, dus daar moet ik nog even op wachten.