Ik ben vijf keer in Istanbul geweest. De laatste keer was vorig jaar februari 2020 vlak voor de Lock down. We zaten alleen in het hotel Side met zijn dakterras tussen de Blauwe moskee en de Haya Sofia. Vanaf de allereerste keer had ik het idee dat dit een stad zou zijn waar ik zou kunnen wonen. Waar dat nou aan lag, ik denk door zijn ligging aan de Bosporus en de Gouden Hoorn. En wat Orhan Pamuk al schreef in zijn boek Istanbul, in Istanbul kun je niet echt ongelukkig zijn zodra je gaat wandelen langs het water, dat altijd in beweging is en waar constant boten en bootjes varen die ergens naar op weg zijn. Afgelopen dagen begon ik in het nieuwe boek van de Turkse schrijver Elif Shafak, 10 minuten en 38 seconden in dit vreemde leven (de vreemde titel slaat op het vermoeden dat na de dood de hersens nog 10 minuten en 38 seconden activiteit vertoont). En wat een prachtig boek is dit. Op het schutblad stond ook iets wat me meteen raakte, Istanbul is een vrouwenstad volgens Shafak. Het was genomineerd voor de shortlist van Booker prize 2019. Onderwerp is de vermoorde prostituee Tequila Laila die die laatste 10 minuten en 38 seconden alle belangrijke gebeurtenissen in haar leven de revue laat passeren. Ze kwam uit het oostelijke gelegen Vann waar de patriarchale maatschappij vrouwen dwingt tot onderwerping (vaak seksueel misbruik) en waar ze uit wegvluchtte naar Istanbul om een ander leven te zoeken. Shafak heeft fictie en non-fictie door elkaar heen geweven in een portret van een vrouwenleven dat zo maar gebeurd zou kunnen zijn.

Ik had al eerder het prachtige Liefde kent veertig regels van Elif Shafak gelezen. Over de overeenkomsten in het leven van de mystieke dichter Rumi en de proeflezer bij een literair agentschap Ella.

• De liefde kent veertig regels is een makkelijk te lezen en meeslepende roman die bovendien veel wijsheid bevat. Het is een fijn boek om te bezitten zodat je in het verhaal de veertig regels effectief kan markeren en later herlezen.
  Omdat de schrijver vertelt vanuit verschillende hoofdpersonages voel je hoe divers mensen met verschillende thema’s omgaan en waar ze tegenaan lopen in het leven. Ook de parallellen tussen de 13e eeuw van Rumi en Shams en de tijd van nu kunnen de lezers boeien. Het blijft in deze tijd nog steeds een pertinente uitdaging om heilige schriften op een diepte te begrijpen dat ze de zuivere universele wijsheden bevatten die alle religies overstijgen en daarom tegelijkertijd dus nooit zouden toestaan dat de ene mens de andere mens schade kan toebrengen ‘gerechtvaardigd vanuit het geloof’.
  Ik vond het ook fijn om via een roman het leven van Rumi en zijn vriend Shams op een toegankelijke manier te kunnen ervaren. Een aanrader.

Verder kreeg ik nog een goeie tip voor een serie op Netflix die al weer aan zijn derde seizoen bezig is, de serie Charite.

De eerste aflevering was op 21 maart 2017 op Das Erste te zien. Later in 2018 werd deze televisieserie een Netflix original. De serie heeft 6 afleveringen in het eerste seizoen. Het tweede seizoen dat zich aan het eind van de Tweede Wereldoorlog afspeelt, kwam in 2019 uit. Het derde seizoen speelt zich af rond de tijd van de bouw van de Berlijnse Muur en wordt vanaf 21 januari 2021 uitgezonden.^[3]

Zondag begin ik aan een boek waar ik me ook op verheug, De saamhorigheidsgroep van Merijn de Boer. Over een commune in de jaren 80 in Haarlem. Ik heb zelf vroegerals alleenstaande in een kleine commune geleefd en was daar na een paar jaar op uit gekeken. De behoefte om iets voor je zelf te hebben op die leeftijd is toch altijd groot. Ik zou ook het boek van Wij zijn licht van Gerda Blees wel graag willen lezen. Ook over een commune die besluit om niet meer te eten en alleen nog van liefde en licht te leven. Ik denk ook dat die behoefte om deze boeken voort komt uit het gevoel dat ik direct uit mijn grote huis ga/moet verhuizen en het liefst naar een “knarrenhof” zou verhuizen. We willen als ouderen niet vereenzamen en zouden het liefst met wat andere gelijkgestemden bij elkaar wonen. Om elkaar te ondersteunen. Misschien moet ik maar lid worden van de Stichting Knarrenhof. Op facebook zie ik dat heel veel mensen hier mee bezig zijn. Weg met zijn allen uit de te grote huizen en in een kleiner appartement. De forto’s op de website zien er geweldig uit.

Er is de afgelopen jaren veel aandacht geweest bij de publieke omroepen voor afstandsmoeders. De rechtszaak die Trudy Scheele-Gertsen voerde tegen de Nederlandse staat werd breed uitgemeten. Zij was zelfs meerderjarig en had een baan als verpleegkundige werd toch gedwongen om haar zoon af te staan want ongetrouwd. Recentelijk werd nog het boek van de journaliste Christel Don Afstandsmoeders, over vrouwen die gedwongen hun kind afstonden 1956-1984 besproken. Zij interviewde een tiental vrouwen en hun ervaringen met het doen van afstand. Ik werd onlangs benaderd door Carine Dargelo die bezig is voor de commerciële omroep om een programma te maken voor vrouwen die de zoektocht naar hun kind nog niet hebben aangevangen. En de tijd dringt want de vrouwen worden steeds ouder. Carine is zelf afgestaan en is de Facebook groep Verledeninzicht begonnen. Voor het te maken tv-programma is er al de website 3ctv.nl 3CTV: een nieuwe naam voor de samenwerking tussen twee productiehuizen die hun sporen in de televisie ruimschoots hebben verdiend: Nu zij de handen ineen hebben geslagen vertellen ze als 3CTV graag mooie, inhoudelijke, vrolijke, spannende verhalen op televisie en online die mensen bewegen, aan het denken zetten, informeren en amuseren.

Op 3ctv portretten/verhalen van afstandsmoeders (waaronder ik zelf) zijn te beluisteren. Ik kreeg van Carine ook wat interessante boekentips die ik meteen ben gaan opzoeken in de bibliotheek. Het boek van A.M. Homes, De dochter van de minnares (al gelezen, geweldig boek) en Carine Hutsebaut, Kleine zondaars, grote schijnheiligen, kerk en kinderhandel (moet ik nog even op wachten).

Toen ik 5 dagen in quarantaine moest ben ik door honderden brieven/mails gegaan van vrouwen die mij schreven naar aanleiding van mijn eigen boek Tijd van onschuld (2008). Ik heb geprobeerd verschillende mensen die nog naar hun biologische ouders zoeken proberen te bereiken maar de mailadressen klopten niet meer, of de zoektocht was al achter de rug. Bij Facebook kwam ik er achter hoe veel mensen dezelfde naam hebben. Ook hier geen resultaat. Wel jammer, maar ik ga nog even door. Er is ook contact met het FIOM en Wille van Sebille, die de Stichting Nederlandse afstandsmoeders oprichtte en zich al twintig jaar inzet voor deze groep, in 1991 met het boek Opgestaan is plaats vergaan. Mijn uitgever zei het destijds al, dat boek van jou wordt geen bestseller maar een timeseller, en dat is eigenlijk hetzelfde. Mijn boek is uit 2008 en wordt nog steeds veel gelezen, vooral als e-book.

Voor de rest houd ik ook altijd tijd over om te lezen. Ik ben van de week begonnen in The second sleep van Robert Harris. Weer een echte thriller, een dystopische roman, waarin onze cultuur is vergaan en mensen 1000 jaar later restanten vinden van onze cultuur en moeten uitvinden hoe die cultuur in elkaar heeft gezeten. Heerlijk met cliffhangers.

De afgelopen week heb ik verschillende films gezien van de serie Movies that matters. Ik zag Only the devil lives without hope (over het dictatoriale Oezbekistan) en gisteren Journey to Utopia. Daarin zie je de worsteling van een jonge moeder met vier kinderen die iets aan het klimaat wil doen. Het gezin vertrekt naar Denemarken om in het ecodorp Permatopia zelfvoorzienend te gaan leven. Dat dat natuurlijk helemaal anders loopt was te voorzien, ze zijn duurder uit dan dan dat ze eerst leefden, tot wanhoop van de ouders die besluiten terug te keren naar Noorwegen, maar door hun jongste dochter op het juiste pad worden gehouden. Ze zetten uiteindelijk door. Toen ik ooit in Amerika op bezoek was bij familie had ik nooit kunnen bedenken dat dit continent een voortrekkersrol zou krijgen in de klimaat transitie. Die gigantische koelkasten, meerdere auto´s voor de deur, alles moet groot in Amerika. Die auto´s moeten ook groot want de steden zijn er op gebouwd om een auto nodig te hebben. In het boek van Richard Russo Ergens anders, moet de moeder van de schrijver autorijles nemen voor een baan in een buitenwijk want geen goede busverbinding of trein.

Russo schrijft ook over een boek dat hij toegestuurd krijgt van een man die in hetzelfde dorp woonde als Russo (Gloversville) die beschrijft hoe je deze dorpen zou kunnen redden door er een compactere stad van te maken met een echte kern. Eigenlijk zoals veel van de heerlijke steden in Nederland, Leiden, Haarlem, Amsterdam zijn gebouwd. Een Amerikaanse antropoloog Mark Neupert maakte hier al eens eerder een documentaire over maakte die viraal ging.

Publiciteitsgolf

Van de Volkskrant (‘Bijzondere volksstam die Leienaars’) tot De Wereld Draait Door: media rapporteren gretig hoe de Amerikaanse antropoloog enthousiast observeert dat Leidenaren vooral wandelend, varend en fietsend gebruikmaken van de publieke ruimte. Het is een eeuwenoude stad die ontworpen is voor mensen en niet voor auto’s, benadrukt Neupert in Cobblestone Stories. A year of Modern Living in Leiden. Hij voorziet zaterdag 8 april bij een vertoning in Museum Volkenkunde zijn documentaire van commentaar (er zijn geen plaatsen meer).

Neupert is docent aan het Oregon Institute of Technology. Hij wilde zijn studenten Urban Planning laten zien hoe Europeanen tegenwoordig in oude, van oorsprong middeleeuwse steden leven.

Gaat Amerika nu eindelijk Europa nadoen in plaats van Europa Amerika. Bert Wagendorp schreef vanochtend een column over het ambitieuze plan van Biden voor de transitie. De afgelopen weken staat de krant vol van hoopvolle berichten. In de NRC van 4 april stond een stuk over ‘Natuur Kapitaalrekeningen’, berekend door het CBS. Naast de normale BBP berekening moet alles langs de meetlat van de vernietiging van de natuur.

De Natuurlijk Kapitaalrekeningen hebben als doel om de relatie tussen natuur, economie en menselijke activiteiten op overzichtelijke en internationaal vergelijkbare wijze – letterlijk – in kaart te brengen. CBS werkt samen met Wageningen University in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) aan de ontwikkeling van modellen, data en kaarten die een ruimtelijk en zo compleet mogelijk beeld geven van de huidige staat van Natuurlijk Kapitaal in Nederland. Aan de basis van dit stelsel van rekeningen staan de ecosysteemdiensten; de bijdragen van ecosystemen aan onze economie en aan andere menselijke activiteiten. Lars Hein van de universiteit Wageningen is per 1 maart benoemd tot hoogleraar Ecosystem services and environmental change.

Op 14 april schrijft Bert Wagendorp in de Volkskrant een column over de ‘wellbeing economy’, de welzijnseconomie, waarin hij constateert dat het hem was ontgaan dat er nu echt een kantelpunt komt in het denken over de economie. En dat de vroegere premier Jan–Peter Balkenende daar een grote rol in speelt. Die komt binnenkort met het rapport Report on the future of Europe’s economy. En meer is te lezen op moralmarkets.org. Het Europees parlement wil dat er een wet komt die bedrijven verplicht verantwoording af te leggen over hun bijdragen aan mensenrechten en milieu. Duitsland heeft al een soortgelijke wet en Frankrijk heeft iets dergelijke met La Loi Pacte. Voor Nederland is Jaap Winter, hoogleraar Corporate Governance bezig met een wetswijziging. Allemaal hoopvolle berichten die mijn gevoel van wanhoop over iets wat ik gisteren ook zag bij Zembla (Nederland laat in Brazilië bos kappen om soja bij te voeden aan de varkens en de koeien). Nederland is steeds zo hypocriet. Wij lopen steeds achter de feiten aan lijkt het wel. Onze regering lijkt nog steeds niet te zien dat de hele wereld hier mee bezig is en dat wij nog steeds niet aan de normen voldoen. Zij besturen en proberen geld te verdienen want ze denken dat dat het enige is dat mensen interesseert, maar dat is echt achterhaald. Die term Monitor Brede welvaart moeten ze serieus nemen. We willen schone lucht en we willen een land waarin genoeg bos is om in te wandelen. Stel eisen aan Tata steel en ander vervuilers. Ze komen er steeds weer mee weg.

Ik heb vandaag mijn omroep gehad om een vaccinatie te halen bij de GGD. Ik kreeg ook vandaag, een dag te laat, De Groene Amsterdammer met een artikel over de onmacht bij de GGD. Zij maken het beleid niet, maar zijn het slotstuk in de keten, en krijgen daardoor alle agressie over zich heen. Het is altijd weer hetzelfde liedje, de mensen die het beleid maken hebben geen idee van de uitwerking. Er stond ook dat afgelopen zaterdag een melding in de krant dat je jaren 1949/50/51 niet hun brief met oproep moesten afwachten maar dat je online zelf een afspraak kon regelen. Dat heb ik na deze tip meteen gedaan. Over 10 dagen ga ik naar Uitgeest voor de eerste prik, 6 weken later voor de tweede. Ik kreeg ook een tip dat onze huisartsenpost de spillage weg prikt zodat twee mensen in mijn directe omgeving vandaag ook al een prik krijgen. Het Astra-Zeneca, terwijl ik het Pfizer vaccin krijg.

Ik kon de afgelopen week amper nog televisie kijken vanwege al het opgewonden gekakel. Maar ik moet zeggen dat als je er mee geconfronteerd wordt er ook geen touw aan vast te knopen is. Omdat ik geen zin had in televisie heb ik me lekker op boeken gestort. De volgende keer dat we in quarantaine moeten ga ik alle boeken lezen van Robert Harris. Ik had een paar jaar geleden al De officier (in DWDD ook als boek van de maand/jaar gekozen, Van Nieuwkerk is een enorme fan) gelezen over de Dreyfus affaire en had een paar maanden geleden Pompeï in de kist. Die man is echt buitencategorie voor mij. Hij kan elk onderwerp bij de kop pakken, doet een jaar of langer research en weet dan een weergaloos spannend boek te produceren met cliffhangers en zelfs een vleugje romantiek.

Het is een hete, broeierige week aan het eind van augustus. De beste plaats om aan de hitte te ontsnappen is de prachtige baai van Napels. Langs de kust vertoeven de rijken van het Romeinse Rijk in hun pompeuze villas.

Maar er zijn onheilspellende waarschuwingen die niet genegeerd kunnen worden. Bronnen en rivieren drogen op, mensen verdwijnen, en het grootste aquaduct ter wereld, het enorme Aqua Augusta, stroomt ineens niet meer. Robert Harris vertelt op de van hem zo geroemde wijze het verhaal van een decadente wereld aan de vooravond van de totale vernietiging.

Na Harris ben ik begonnen aan een schrijver met een omvangrijk oeuvre die je ook altijd kan lezen Richard Russo, Ergens anders. Ik had al een paar geleden Empire Falls gelezen over het leven in een klein slaperige stadje in Amerika en kreeg deze van een lezer die ook van is van Russo. Ergens anders gaat over zijn moeder en hij kon het pas schrijven nadat ze was overleden. Ik heb gisteravond regelmatig hardop zitten lachen, wat een bijzonder portret. je zou jaloers worden op de manier waarop hij zijn moeder heeft kunnen doorgronden (ze hadden denk ik wel een symbiotische verhouding).

Toen de Coronapandemie net begon begon meteen het hamsteren. Iedereen was bang voor haperende voedselketens en andere ongeregeldheden. Ik ken diverse mensen om me heen die grote voorraden voedsel hebben opgeslagen, maar ik ben daar nooit aan begonnen. Het meeste moet je toch na een paar jaar weer weggooien en het staat me op de een of ander manier tegen. Toen ik net in Alkmaar woonde was een goede kennis enthousiast over mijn huis omdat ik een strook van 25 meter langs mijn huis kon openbreken om er aan aardappelveld aan te leggen mocht het ooit nodig zijn. Hij had de hongerwinter meegemaakt en moest na de oorlog in 1945 aansterken op het Belgische platteland. Honger is iets wat je nooit meer vergeet. Diezelfde kennis, nu inmiddels 91, liet me afgelopen week een paar tekeningen zien die hij gemaakt had van een paar meisjes in de rij voor voedsel tijdens de hongerwinter. Ik was onder de indruk, de holle ogen, de lege blik, hij had het goed getroffen. Hij was die meisjes nooit vergeten. Toevallig las ik de afgelopen week het boek van de Nobelprijswinnaar J.M.G.Le Clezio Refrein van de honger. Een boek over hoe zijn moeder in de oorlog vecht tegen de honger en probeert het wegkwijnende gezin overeind te houden. Je voelt meteen een afstandelijkheid in de beschrijving van Le Clezio als hij het over de honger heeft omdat hij dat niet zelf heeft ervaren. Heel anders is dat in andere boeken die ik gelezen heb, Bijvoorbeeld Knut Hamsun Honger, wat op mij diepe indruk maakte of Konstantin Paustovski in zijn zesdelige autobiografie, Het verhaal van een leven.

Honger, dat oorspronkelijk in 1890 verscheen, is een klassieker in de moderne wereldliteratuur. Het is het wilde verhaal van een jonge schrijver/journalist die op de grens van het hongerlijdersbestaan vecht voor een plaatsje in de samenleving. Knut Hamsun werd voor zijn werk bekroond met de Nobelprijs voor de Literatuur.

We zijn nu ruim een jaar verder en ik geloof niet dat mensen nog bang zijn om te verhongeren. We zijn ook nog eens bijna de grootste voedselexporteur van de wereld. Ik ben afgelopen week toevallig voor het eerste getest omdat ik in contact was geweest met iemand die corona bleek te hebben. De eerste test was gelukkig negatief en dat verwacht ik ook van de tweede test die ik vandaag moest doen, ook als omdat die vriend al gevaccineerd was waardoor hij veel minder besmettelijk is. Maar ik moest de afgelopen 5 dagen wel in quarantaine en kreeg meteen een paar goede tips voor series op Netflix. Ik merk dat ik zo genoeg heb van die eindeloze discussies over dat Astra Zeneca vaccin, dat ik meteen begonnen ben met een tip waar ik zin in had Manhunt, unabomber . Ik ben gisteren begonnen en ben meteen gegrepen. De criminal profiler Jim Fitzgerald die in 1995 tot het team toetreedt (wat dan al jaren bezig is en volledig vast zit) weet met een linguïstische analyse (het is een vrouw die hem daarop attendeert en helpt) van hetmanifest van de Unabomber (Industrial society and his future) van de unabomber de dader te achterhalen. Er zit veel maatschappijkritiek in de serie en een thrilleraspect omdat Jim in de ban komt van deze figuur. Allemaal waar gebeurd wat het toch net wat spannender maakt. Op Netflix is ook de serie Unabomber is his own words te zien. Die ga ik daarna kijken.

In 1971 Dr. Theodore Kaczynski rejected modern society and moved to a primitive cabin in the woods of Montana. There, he began building bombs, which he sent to professors and executives to express his disdain for modern society, and to work on his magnum opus, Industrial Society and Its Future, forever known to the world as the Unabomber Manifesto. Responsible for three deaths and more than twenty casualties over two decades, he was finally identifed and apprehended when his brother recognized his writing style while reading the ‘Unabomber Manifesto.’ The piece, written under the pseudonym FC (Freedom Club) was published in the New York Times after his promise to cease the bombing if a major publication printed it in its entirety.

Ik wilde vroeger als kind liever een jongetje zijn. Ik liep in een overall, deed wilde spelletjes met andere jongetjes en speelde niet met poppen. Ik had een oudere broer en die genoot veel privileges. Hij kreeg biefstuk omdat hij wielrende, hoefde geen huishoudelijke taken te doen en speelde de baas over ons (mijn vader had niet zoveel gezag). Ik zag ook hoe hard mijn moeder werkte en dat dat geen financiële onafhankelijkheid opleverde. Toen ik elf jaar was begon ik te werken op de markt bij de beroemde lappenkoning Klaas van de Brink (later beroemd geworden door zijn beeldentuin) en dat bleef ik doen tot mijn eerste serieuze baan. Het was iets heel onbewusts maar (financiële) onafhankelijkheid zag ik als iets wat als eerste in mijn leven nagestreefd moest worden. Omdat ik dat werken op de markt zo leuk vond bedacht ik dat ik mijn hele leven verzekerd zou zijn van die onafhankelijkheid. Als mijn carrière zou mislukken kon ik altijd nog op de markt gaan werken.

Nederland bungelt steeds onderaan alle lijstjes als het aankomt op vrouwenparticipatie op de arbeidsmarkt. Daar heb ik me altijd over verbaasd. Er is ook al genoeg over geschreven en geanalyseerd. Kennen die vrouwen dan niet het gevoel van onmacht als je afhankelijk bent? Deze week was het onafhankelijke vrouwen wat de klok sloeg. Ik heb deze week voor het eerst van mijn leven aan de buis gekluisterd gezeten bij het debat over de uitgelekte stukken van de verkenners. Wat een spektakel! Ik was er van overtuigd dat Siegried Kaag, waar ik op gestemd heb uiteindelijk, ook de motie van wantrouwen zou steunen, maar begrijp ook waarom ze dat niet heeft gedaan. Het landsbelang, de chaos die het zou veroorzaken. Ik vond haar weer soeverein in haar optreden en denk dat ze door haar optreden misschien toch nog kans maakt om premier te worden. Het is denk ik niet helemaal uitgesloten. Eindelijk de bestuurscultuur van Shell aan de kant regeren met visie waar het met het land naar toe moet. In de Groene Amsterdammer stond een uitgebreid artikel over het oprukken van de vrouwen in de economie. Ik ga proberen het boek van Linda Scott De XX-economie, waarom vrouwen meer macht moeten krijgen, te pakken te krijgen. Enkele fragmenten uit de Groene………

De homo economicus is een vrouw

Wie kookte voor Adam Smith?

Sinds vrouwen het mannenbolwerk van de economische wetenschap openbreken, wordt de economie menselijker, duurzamer en minder abstract. ‘Vrouwelijke economen hebben door dat economie een sociale wetenschap is en geen toegepaste wiskunde.’

Maar als iedereen zich puur zou laten leiden door eigenbelang, had Adams maag ’s avonds geknord, merkt de Zweedse journalist Katrine Marçal fijntjes op in haar boek Who Cooked Adam Smith’s Dinner (2015). Het is te danken aan de zorgzaamheid van zijn moeder dat Smith zijn eten kon verwachten, alleen is dat een motief waarvoor de economische wetenschap nauwelijks aandacht heeft, omdat het niet voldoet aan het beeld van de calculerende, zelfzuchtige consument. Het is geen toeval, betoogt Marçal, dat kenmerken die we associëren met vrouwelijkheid – emoties, onderlinge afhankelijkheid, opoffering – ondergewaardeerd en onderbelicht blijven. De homo economicus is een man. De ware onzichtbare handen zijn die van vrouwen.

Als ik het artikel lees moet ik denken aan mijn vader die zich wel een liet ontvallen dat mijn moeder minister van Financiën moest worden. Hij bracht zogenaamd het geld binnen, maar hij wist dat hij het zonder haar niet gered had. Hij maakt er vaak een rommeltje van en dan wist mijn moeder de puinhopen weer recht te breien. Mijn moeder kon letterlijk van een dubbeltje een kwartje maken. Afgezien zorgde ze ook voor het eten, de kleren en de opvoeding van de kinderen (die schoot er nog wel eens bij in). Ik heb ook wel mannen om me heen die zich hier helemaal niet van bewust zijn, dus moet er nog veel gebeuren voordat de zachte krachten (40% van het BNP wordt door vrouwen gecreëerd) worden gewaardeerd op wat ze zijn. Als Kaag nou echt werk kan maken van gratis kinderopvang voor iedereen, kunnen vrouwen eens wat beter gaan nadenken over wat het betekent om financieel afhankelijk te zijn. Bijna de helft va de huwelijken loopt uit op een scheiding met een diepe financiële val voor veel vrouwen. Na mijn scheiding ben ik in plaats van vier dagen, vijf dagen gaan werken en wende daar heel snel aan. Juist als je meer werkt kun je wat meer bereiken in je werk, wat zeker als de kinderen hun eigen weg gaan, veel eigenwaarde oplevert.

Of ik ook nog wat gelezen heb deze week? Jazeker, het boek had niet toepasselijker kunnen zijn voor het stuk wat ik net heb geschreven. Het derde deel van de Kopenhagen-trilogie van Tove Ditlevsen, Afhankelijkheid. Het trieste verhaal van een vrouw van mijn moeders leeftijd die het lukte om financieel onafhankelijk te worden door haar boeken, maar uiteindelijk weer afhankelijk wordt van een man door haar verslaving aan de spuit (vergeten hoe dat spul heette waar ze verslaafd aan raakte).

Ik kwam op bol.com ook nog een ander boek tegen van Katrine Marcal, Je houdt het niet voor mogelijk, Katrine Marcal rekent af met het mannelijk egoïsme in de economie. Als ik direct naar de bibliotheek ga toch even kijken of ze deze titel ook hebben.

Toen ik bijna vier jaar geleden met pensioen ging heb ik al mijn goede doelen onder de loep genomen en besloten een speciaal doel te gaan steunen, de onafhankelijke journalistiek. Zo steun ik o.a. Followthemoney, de VPRO en De Groene Amsterdammer. Ook de online detectives van Bellingcat (komt van de kat de bel aanbinden) kunnen op mijn symphatie rekenen. Bellingcat (toen heette het nog niet zo) begon zo’n 10 jaar geleden met Eliot Higgins die de Arabische opstanden volgde op twitter. De organisatie draaide oorspronkelijk op vrijwilligers maar nu zitten ze in een kantoor vlakbij het Europees strafhof in Den Haag. Na een aantal blogjaren richtte Higgins in 2014 via crowdfunding het platform Bellingcat op. Behalve 18 betaalde medewerkers is er ook nog een team van vaste vrijwilligers die vanuit de hele wereld informatie aanleveren. Ik heb net het boek van Higgins, Wij zijn Bellingcat; hoe gewone mensen onderzoeksjournalisten van de toekomst werden aangevraagd in de bibliothrrk. Het voorwoord is geschreven door de Nederlander Christiaan Triebert die inmiddels bij The new York Times werkt op de afdeling visual investigation. Ik zag hem afgelopen jaar bij DWDD doe hij een grote journalistieke prijs de Pulitzer kreeg. Ik leer een nieuwe term geolocating; precieze datum en tijd vinden bij foto’s en video’s online. De medewerkers van Bellincat reizen de wereld rond om cursussen te geven in geolocating en onlinresearch.

Higgins ziet het verspreiden van zijn methode als een machtig wapen tegen desinformatie en complotdenken, zodat steeds meer mensen inzicht krijgen in hoe je goed online-onderzoek kunt doen. Hun voornaamste taak de grenzen van van die geradicaliseerde complotgemeenschappen te bewaken, zodat hun overtuigingen niet doorstromen naar mainstream-gemeenschappen. Als dat niet een doel is om te steunen! Maar eerst mag ik nu de rest van de middag in de net binnen gekomen nieuwe verhalenbundel van Konstantin Paustovski Muziek van de herfst lezen. Mij even heerlijk overgeven aan zijn lyrische beschrijvingen van landschappen en mensen. Met Goudzand, verhalen, dagboeken, brieven, wat we twee jaar geleden met de boekenclub hadden moeten lezen ben ik gestopt. Te fragmentarisch, te weinig verband tussen de stukken.

Af en toe wordt je geconfronteerd met het gevoel dat je je beroep een beetje krijt begint te raken. Dat gebeurde me afgelopen week toen ik in de zaterdagkrant een artikel las over het woord sensitivity-reader, waar ik nog nooit van gehoord had. Dat allemaal naar aanleiding van de vertaling van het gedicht van Amanda Gormans The hill we climb, dat volgens contract door drie sensitivity-readers (ook wel diversity-readers of beta-readers geheten)gelezen moest worden. Het programma de Taalstaat van Frits Spits waar ik wel eens naar luister schijnt het woord ‘gevoeligheidslezer’ te hebben voorgesteld voor de De Dikke van Dale. Deze lezer zou dan zo worden omschreven; lezers die persoonlijke expertise hebben op een bepaald gebied en daardoor extra alert zijn op onjuistheden, vooroordelen, clichés en andere onwenselijke beeldvorming, vooral uit gemarginaliseerde groepen. Mijn fantasie slaat meteen op hol als ik bedenk dat ik alle boeken waarin clichés over bibliothecarissen (slecht geklede, strenge oudere vrouwen met een bril en een knot) moet gaan censureren!! Maar ik hoef me geloof ik toch niet te schamen dat ik dit woord nog niet kende want het bestaat pas sinds 2016 in Amerika en daarna in Engeland en Duitsland, maar hier was het nog niet echt doorgedrongen. Ik leer nog een nieuw begrip, “culturele toondoofheid”, lijkt me meteen duidelijk als een woord dat naar de redactie van Voetbal International moet worden gestuurd. Sensitivity-readers moeten bij hun contract altijd een geheimhoudingcontract tekenen over wat ze precies voor wie doen, maar alle grote uitgeverijen in Amerika en Engeland werken er mee. Het artikel constateert dat het allemaal erg gevoelig ligt omdat de geïnterviewde onder een schuilnaam haar verhaal doet en dat de bedrijfspolicy van Meulenhoff niet toe staat dat er namen worden genoemd van sensitivity-readers. Maar goed, met de vertaling van The hill we climb van Gormans maakte de sensitivity-reader ook zijn entree in Nederland. Meulenhoff had niet zo snel een nieuwe vertaler voorhanden en hult zich in stilzwijgen. Hans Bouman, de journalist, sluit af met de constatering dat er een intimiderende werking uitgaat van de felle discussies die zich rond deze kwestie heeft afgespeeld. Ga er maar aanstaan als uitgeverij. De schrijvers die commentaar geven op het fenomeen zijn een afspiegeling van de maatschappij, van fel tegen, tot genuanceerd, tot helemaal voor. Het eerste wat mij te binnen schiet is dat het boek Reis naar het einde van de nacht van Louis Ferdinand Celine door zijn antisemitische uitspataken nooit door de censuur zou zijn gekomen. Eeuwig zonde. Ik sluit af met de constatering van Lieke Marsman: Alle gevoeligheden bij voorbaat uit een tekst halen lijkt me dodelijk voor het debat. Juist debat naar aanleiding van teksten die bij publicatie controversieel blijken, kan er voor zorgen dat schrijvers hun mening of woordgebruik in de toekomst zelf aanpassen. Als die verschuiving niet zichtbaar is, blijf je tot het einde der tijden pre-publicatie woorden schrappen.

Nog even als afsluiting een krantenbericht van vanmorgen, de dood van een van mijn literaire helden Nawal El-Saadawi (Egypte), naast Fatima Mernissi (Marokko). Deze vrouwen gaven me inzicht in de positie van de vrouw binnen de islamitische wereld en hun verzet daar tegen. Boeken die me bij zijn gebleven voordat ik ging reizen in het Midden-Oosten zijn De gesluierde even en Het verboden dakterras. Ik raad deze boeken nog steeds aan als ik mensen hoor spreken over deze wereld die ze niet kennen en dan uitspraken doen waar ik me aan erger. En op het moment dat ik dit schrijf realiseer ik me dat ik op zo’n moment een sensitivity hearder ben. Ik probeer mensen aan te zetten tot een ander oordeel door ze een boek te laten lezen. En dat zou iedereen moeten doen. Pas oordelen als je de ander kent.

Ik ga nog even door over de verkiezingen. Ik heb nog nooit met zo veel plezier de verkiezingen gevolgd op televisie. Heel goed die gesprekken van een uur met twee lijststrekkers. En die interviews op Nieuwsuur met Marielle Tweebeeke en Jeroen Wollaars, fantastisch. Er zijn wel een paar kanttekeningen te maken zoals de slecht gekozen burgers die een vraag mogen stellen. Een fantastische formule, maar dan moet het wel goed gekozen worden. Ik vond het wat te geforceerd in de aanval gaan. Er hangt natuurlijk ook voor het eerst echt wat van af want de koers moet echt om. Als ik vanochtend in de krant lees dat GroenLinks de milieuparagraaf van de VVD heeft laten doorrekenen (dat wilden ze zelf niet!!) door het PBL, die tot de conclusie komt dat pas in 2030 er iets te merken is van de maatregelen dan schrik ik daar wel van. VVD heeft nog steeds niet door dat de burger meer welzijn wil in plaats van meer welvaart. Wij hebben de slechtste luchtkwaliteit van heel Europa (door de veestapel en de industrie), daar moeten iets aan doen. Ik snap echt niet dat de VVD hier nog mee weg komt bij een hoop mensen. Ik volg al een tijdje de perikelen rondom TATA-steel (ook omdat ik er redelijk dicht bij woon en ik daar mensen ken) en ben verbaasd dat die niet veel harder wordt aangepakt. Behalve dan door Rutger Castricum in De Hofbar. Die dooddoener als werkgelegenheid mag niet meer alleen het leidende principe zijn. Ik kreeg gisteren van een vriend het boek van Ewald Engelen Ontwaak!, kom uit uw neoliberale sluimer in de bus. Omdat ik Engelen al jaren volg in de Groene Amsterdammer biedt het boek voor mij niet zoveel nieuws, maar gelukkig zitten er toch ook nog wat verassingen in. Ik zou ook snel voor woensdag, verkiezingsdag, nog even snel het boek van Pieter Omtzigt Een nieuw sociaal contract willen lezen.

Ik weet van een paar mensen om me heen dat ze afwijken van de partij waar ze normaal op stemmen omdat ze hun stem aan Renske Leijten of Pieter Omtzigt willen geven omdat die zo hebben gevochten voor de gedupeerde burger. Maar voor mij is de SP niet aan de orde vanwege hun Europa standpunt en de CDA niet vanwege hun standpunten ten aanzien van abortus en euthanasie. Ik heb me trouwens wel verbaasd over die Wopke Hoekstra. Je bent niet geloofwaardig als je zegt dat je een bestuurder bent en je vervolgens laat overhalen om lijsttrekker omdat ze denken bij het CDA dat looks er toe doen. Omtzigt had het veel beter gedaan, die wordt door iedereen gelooft, Hoekstra niet, want die had dat van te voren al gezegd. En vervolgens wordt hij ook nog onderuit gehaald door Jesse Klaver op kennis over zijn eigen partijprogramma. De CDA zal zich wel voor de kop slaan. Om af en toe even af te kicken van de politiek lees ik tussendoor even wat anders. Ik ben begonnen aan de biografie van Jean-Paul Sartre van Annie Cohen- Solal. Heerlijk boek. Ik ben in mijn middelbare schooltijd opgevoed door mijn Franse docente in het existentialisme van Sartre en Camus. En ik ga dat de komende jaren af en toe herlezen. Ik wil ook nog graag het boek van Olivier Todd, Albert Camus, een leven , lezen, maar dat is niet aanwezig in de bibliotheek, dus moet ik het tweedehands op de kop tikken. Misschien dat het opduikt in de kisten want ik mag volgende week weer werken. Heerlijk, daar heb ik echt zin in.

Afgelopen sprak ik met verschillende vrienden om me heen over de verkiezingen. Wat gaan jullie stemmen? Als ik vertel dat ik de laatste tien jaar op De Partij voor de Dieren stem krijg ik honende opmerkingen over me heen. Maar dat ben ik gewend, want al vanaf het prille begin wordt deze partij geridiculiseerd. Als deze mensen vervolgend de stemwijzer doen blijken ze zelfs grotendeels uit te komen bij de PVDD! Dat vind ik dan weer grappig. Deze week stond er een groot artikel in de Groene Amsterdammer over de PVDD. Voor mij is er ook maar een thema waar ik bezorgd over ben, het redden van de planeet en dat vereist dat je geen compromissen sluit en dat doet deze partij niet. De partij wordt inmiddels serieus genomen door de Tweede kamer (PVDD trad in 2006 toe tot de Tweede kamer) en dat werd tijd. Zij omarmen De Donuteconomie van Kate Raworth, die vorige week uitgebreid te zien was in Tegenlicht, samen met haar man, die de term kathedraaldenken introduceerde in het boek De goede voorouder, langetermijndenken voor een korte termijn wereld. Politiek denkt alleen voor op de korte termijn, terwijl er nu een visie op de lange termijn nodig is, dat is langzamerhand iedereen het wel over eens.

Marianne Thieme, die de partij oprichtte las in 1975 het boek van Peter Singer, Dierenbevrijding en is sindsdien actief om het begrijp speciesisme (het onderdrukken van niet-menselijke dieren) wereldwijd onder de aandacht te brengen. Australië heeft al een dierenpartij en ook diverse Europese landen als Duitsland en Portugal en Spanje. Voor de Europese parlementsverkiezingen werkte de PVDD samen met tien andere partijen. Drie kregen een zetel, Nederland, Duitsland en Portugal. Volgens onderzoek vindt een groot deel van de leden dieren en de natuur het belangrijkst: eerst de wereld redden, daarna komt de rest (dat geldt voor mij ook). Over de culturele issues bestaan wel meerdere denkrichtingen, daar let ik minder op. Politicoloog Otjes is PVDD de enige partij die het links-conservatieve gat in Nederland weet te vullen. Esther Ouwehand droeg de laatste Algemene Politieke Beschouwingen een grote verkeerspijl op haar rug; keerpunt, maar niet terug. Ze ziet geen terugkeer naar het “oude normaal”, voor haar is het “tijdperk van het glasharde neoliberalisme, van de verwoestende vrijhandelsverdragen definitief ten einde”. Ik heb de vorige keer in mijn blog al geschreven over de tweedelige documentaire “normalisover” van Renee Scheltema, en die zienswijze onderschrijf ik.

Tot mijn schande moet ik toegeven dat ik toch nog steeds wel af en toe vlees eet. Een jaar geleden las ik Jonathan Safran Foer, Dieren eten en hij vertelt dat het toch nog een jaar duurde toen hij zich verdiepte in de vleesindustrie voordat hij definitief overstapte op een vegetarisch leven. Ik hoop dat het mij ook zo afloopt. Als je het boek leest kun je niet anders dan stoppen, maar je moet afkicken van een heel leven vlees eten. Maar we zullen wel van veel meer dingen moeten afkicken, vliegen bijvoorbeeld. Ik ben bang dat ik nog maar een keer in de paar jaar mag vliegen als alles wordt doorberekend voor de ecologische voetafdruk, maar ik ben bereid dat te doen. En daarom stem ik op de PVVD!!